Terugblik Bestuurdersbijeenkomst 2018

Niet voor niets vond deze bijeenkomst plaats tegelijkertijd met het Praktijkfestival: van inzichten uit de praktijk en kijken in de keuken van anderen kun je veel leren.

De implementatie van de Omgevingswet is een reis die ieder op zijn eigen manier moet maken. Dat was de essentie in het verhaal van spreekster Manon Ossevoort. Zij verbond haar reis met een tractor naar de Zuidpool met de Omgevingswet. Onderweg bleek dat ze veel had aan lef, humor en visie. Ze ging op zoek naar verhalen van anderen en nam deze met haar mee. En ze leerde om te gaan met tegenslagen: ‘Die horen nu eenmaal bij het leven. Als je dat omarmt, ontstaat er ruimte om te zoeken naar mensen die je wél willen helpen. Iedereen wil namelijk hetzelfde: een fijn leven.’

Aandeslag Trofee

Bestuurders stemden ook voor de Aandeslag-Trofee. In korte pitches gaven de 6 genomineerden de zaal mee waarom hun project moet winnen. En de winnaar is: Hart van Holland!

Gesprekstafels

Hierna gingen bestuurders aan ronde tafels met elkaar in gesprek over prangende vragen uit de praktijk. De cultuurverandering die nodig is, veroorzaakt nog wat hoofdbrekens.

Voor een goede balans in de leefomgeving is het nodig dat integraal gekeken en gewerkt wordt bij overheden en dat zij samenwerken met andere overheden en met burgers en bedrijven. De praktijk ziet grote verschillen per overheid. Door niet op tijd betrekken van bewoners, loopt de ontwikkeling van duurzame energie vertraging op. En ontbreken van een integrale kijk op een gebied leidt nogal eens tot een verschraling van het landschap. Hoe zorgen we ervoor dat samenwerking door alle overheden wordt opgepakt en dat integraal werken de standaard werkwijze wordt voordat de Omgevingswet zijn intrede doet?

Bestuurders zijn hierin allemaal zoekend, zo bleek. Het is een zoektocht naar samenhang, van sectoraal naar integraal. In de praktijk betekent het dat je dit stap voor stap opbouwt. Daardoor ontstaan bouwstenen om te stapelen, zowel binnen- als buitenshuis.

Ruimte voor nieuwe kaders

De gemeente Zwolle maakte een vernieuwende integrale, cocreatieve en adaptieve omgevingsvisie. Dat vraagt het nodige van de bestaande organisatie. Hebben bestuurders van andere overheden deze ervaring ook? Welke gevolgen heeft dit voor de interne organisatie, zowel ambtelijk als bestuurlijk?

Bestuurders zijn het erover eens dat er een cultuuromslag moet plaatsvinden bij ambtenaren en bestuurders - maar ook bij inwoners en bedrijven. Winst is dat steeds meer mensen bereid zijn om roloverstijgend te denken en zo tot nieuwe kaders te komen.

Vanuit Oosterwolde kwam de prangende vraag: leiden burgerinitiatieven alleen tot resultaat als de overheid regisseert en ook verantwoordelijkheid neemt?

Bestuurders erkenden dat burgerinitiatieven resultaat opleveren als overheden regisseren. De mate van regie hangt af van de initiatiefnemer en het project. Soms kun je het als overheid loslaten, soms kun je beter zelf de regie in handen houden, maar er is ook een tussenvorm: stel kaders. Het hoeft ook niet allemaal op de Omgevingswet te wachten: de huidige wet biedt ook meer ruimte dan vaak genomen wordt. Culturele omslag betekent ook dat bestuurders ambtenaren moeten stimuleren om deze ruimte te nemen.

In de Engewormer (Noord-Holland) bezitten acht grondeigenaren samen 180 ha grond en wilden het gebied een natuurfunctie geven. De bestuurders van de gemeente Wormerland zijn enthousiast. Maar tussen de bestuurlijke insteek en de ambtelijke haalbaarheid bestaat een spanning. Hoe kan je hier mee omgaan?

Bestuurders bespraken het samenspel tussen ambtenaren, bestuurders en samenleving. Goed advies hier was dat je moet uitspreken wat je verwacht van een ander en moet vragen naar wat anderen van jou verwachten. En elkaar dan vasthouden.

Het nieuwe samenspel

Participatie kwam aan diverse tafels ter sprake. Want hoe doe je dit nieuwe samenspel nou met elkaar en worden mensen niet participatiemoe?

Ieder participatietraject is anders, vinden de bestuurders. Schep helderheid: spreek af wie verantwoordelijk is voor wat en hoe je participeert. Als er eigenlijk geen ruimte is voor participatie, moet je daar ook helder in zijn en een ander proces afspreken. Participeren is inleveren. Het vergt vertrouwen in en werken met elkaar. Het is eigenlijk een vorm van onderhandelen.

Participatie is selectie en zelfselectie, concludeerde een andere tafel na een vraag over tegenvallende burgeravonden. Denk goed na over wie je aan tafel moet hebben en richt je op de relatiekant. Wees activerend, en vraag niet alleen om denkers, maar nodig ook de doeners actief uit.

Digitalisering

Bestuurders zien digitalisering van de Omgevingswet als een belangrijke opgave. Hoe zorgen we dat bevoegde gezagen de digitalisering van de Omgevingswet op de agenda zetten en houden de komende jaren? Gedeeld beeld was hier dat digitalisering op de agenda blijft zolang bestuurders zich zorgen maken. En dat is zo. Goede vragen blijven stellen en elkaar daarmee stimuleren, is het devies.

Maatwerk

Bij het project Chemelot (een groot bedrijventerrein in Sittard-Geleen, provincie Limburg) doet een private partij nu coördinerend voorwerk om de komst te vergemakkelijken voor een buitenlands bedrijf. Vraag aan de bestuurders was: een groot buitenlands bedrijf dat zich hier wil vestigen, loopt er nu tegenaan dat het bij soms wel 3 overheden terecht moet. Kan de Omgevingswet hier ook in helpen?

Bestuurders stelden vast dat geen casus hetzelfde is, het is altijd maatwerk. Het begint met de opgave centraal te stellen. Als een groot bedrijf zich ergens wil vestigen, dan is dat iets waar veel partijen iets van moeten en willen vinden. Begin dan met organiseren van een tafel waar alle partijen aan moeten zitten. Definieer waar de schurende belangen zitten en zoek die op. Om straks de ontwikkeling mogelijk te maken.

Tot hoever reiken de grenzen van maatwerk nu eigenlijk? Ongelijkheid ligt immers op de loer.

Bestuurders vinden dat er inderdaad aandacht moet zijn voor dit maatwerk. Gedeeld inzicht is: kijk achter het verhaal en zoek elkaar op. En kijk naar de belangen en zoek dan naar oplossingen.

Serious game

De game Buurtje Bouwen wordt gespeeld met bestuurders aan een van de tafels. Deze serious game is gemaakt om in de klas op de middelbare school te spelen. Om zo de leerlingen te laten ervaren wat het vergt om samenhangend en ook gezamenlijk na te denken over de fysieke leefomgeving. Maar de game is ook een heel goed instrument voor overheden om het gesprek te starten over de Omgevingswet.

Begeleider Tim Favier, in het dagelijks leven docent en researcher aan de Universiteit Utrecht op het gebied van aardrijkskunde-educatie: ‘Met eigenbelang win je het spel niet. Je moet elkaar dingen gunnen en algemene doelen in de gaten houden. Deze groep deed het heel goed.’

Toespraak minister Ollongren

Kajsa Ollongren, minister van Binnenlandse Zaken, nam vorig jaar het Omgevingswet-stokje over van collega Melanie Schultz Van Haegen. Zij ziet hoe de wet een sleutel kan zijn om belangrijke ruimtelijke projecten goed maar ook sneller en transparanter te realiseren. In haar eigen portefeuille, maar ook in die van haar collega-ministers. ‘Er is geen terrein dat niet raakt aan de fysieke leefomgeving. Bij energietransitie gaat het ook over windmolens op zee en ook over de gevolgen voor bijvoorbeeld de visserij. Er zitten keuzes achter die je op het niveau van het Kabinet met elkaar moet bespreken. Deze wet gaat niet over het hier en nu, maar is wel bepalend voor hoe Nederland er over tientallen jaren uit zal zien. Juist de fysieke leefomgeving kun je niet zomaar weer veranderen. De besluiten die je neemt moeten daarom goed zijn. En in samenspraak met burgers, bedrijven en overheden.’

De minister ziet de Omgevingswet en het werken ermee als een vorm van bestuurlijke vernieuwing: ‘Wij zijn allemaal, u en ik, actief bij het implementeren van de wet. De wet is maar papier. Het gaat om hoe je anders werkt: wij als bestuurders samen met iedereen in het land die je wilt betrekken.’

Tot slot steekt zij de bestuurders een hart onder de riem: ‘We gaan een spannend najaar tegemoet waarin we flinke stappen moeten gaan zetten. Daar hoort ook bij dat we keuzes moeten maken. Op dit soort bijeenkomsten is het enthousiasme er. Dat moeten we vasthouden en overbrengen en ermee aan de slag gaan. Het is wel iets van de lange adem. Maar hoe meer we erin slagen om het nu al concreet handen en voeten te geven en met elkaar kunnen laten zien dat dit een enorme verbeteringsslag is die veel meer past bij deze tijd dan de oude situatie, hoe mooier de toekomst er voor de Omgevingswet uitziet.’