Blog - De zorgplicht: nu en straks onmisbaar
Vanochtend was het erg mistig toen ik in mijn auto stapte. Extra opletten geblazen en langzamer rijden maar, ook op plekken waar ik anders sneller mag. In het verkeer is het vanzelfsprekend om te blijven nadenken en iets extra's te doen (extra opletten) of te laten (langzamer rijden) in het belang van de verkeersveiligheid.
Deze verantwoordelijkheid om te blijven nadenken en waar nodig maatregelen te treffen, kennen we ook in de fysieke leefomgeving. Dit noemen we een zorgplicht. In de bestaande regelgeving zijn zorgplichten te vinden in bijvoorbeeld de Woningwet, de Wet milieubeheer en de Waterwet. In de Omgevingswet is een algemene zorgplicht opgenomen. Daarnaast staan in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) en in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) specifieke zorgplichten.
De algemene zorgplicht
De algemene zorgplicht in de wet houdt in dat de verantwoordelijkheid voor een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit ieders verantwoordelijkheid is. En dus niet alleen die van de overheid. Deze algemene zorgplicht is vooral een vangnet voor die gevallen waarin geen specifieke decentrale regels of rijksregels zijn gesteld. Als er wel specifieke decentrale of rijksregels zijn gesteld, treedt de algemene zorgplicht terug.
De specifieke zorgplicht
Specifieke zorgplichten borduren voort op de algemene zorgplicht in de wet, maar zijn concreter. Een specifieke zorgplicht is toegespitst op specifieke activiteiten voor concreet genoemde belangen. In het Bal is bijvoorbeeld een specifieke zorgplicht opgenomen voor activiteiten bij rijkswegen en een specifieke zorgplicht voor milieubelastende activiteiten waarvoor het Bal geldt. Deze specifieke zorgplichten zijn algemene regels en maken duidelijk wat er wel en niet moet gebeuren bij het verrichten van een activiteit. Bijvoorbeeld dat de beste beschikbare technieken worden toegepast. Het Bal regelt overigens activiteiten die zowel door bedrijven als door burgers kunnen worden verricht.
De algemene zorgplicht treedt terug als er specifieke regels zijn gesteld. Dat is een belangrijk verschil met de specifieke zorgplichten in het Bal. Die gelden namelijk naast andere algemene regels zoals doelvoorschriften, middelvoorschriften, meldplichten, vergunningplichten en verplichtingen om gegevens te verstrekken en naast de voorschriften in de vergunning. Dat heeft een aantal redenen. De specifieke zorgplicht vervangt regels over maatregelen die vanzelfsprekend zijn, zoals 'good housekeeping'-maatregelen. Bijvoorbeeld als een bedrijf een filter moet hebben, moet ook onderhoud aan het filter plaatsvinden. Als een lekbak is voorgeschreven voor de opvang van bodembedreigende vloeistoffen moet deze natuurlijk worden geleegd. Door deze vanzelfsprekende regels als het onderhouden van een filter en het legen van een lekbak niet meer uit te schrijven kunnen de algemene rijksregels én de voorschriften in de vergunning toegespitst worden op de essentie, namelijk de bescherming van de leefomgeving. Bovendien worden de regels inzichtelijker.
De specifieke zorgplicht is ook bedoeld voor onvoorziene situaties waarmee bij het opstellen van de regels geen rekening kon worden gehouden. Zo kan na onderzoek blijken dat bepaalde stoffen schadelijker zijn voor de gezondheid dan daarvoor werd aangenomen. Of kan een nieuwe techniek worden ontwikkeld om nadelige effecten tegen te gaan. Ook in die situaties moeten burgers en bedrijven zelf blijven nadenken over de gevolgen van zijn activiteit voor de fysieke leefomgeving en waar mogelijk daarop inspelen. De specifieke zorgplicht biedt dus ook in die situaties bescherming van de fysieke leefomgeving.
Handhaving van de specifieke zorgplicht
Specifieke zorgplichten zijn niet nieuw. De huidige praktijk is ook al bekend met specifieke zorgplichten bij bijvoorbeeld milieubelastende activiteiten en lozingsactiviteiten. Bij iedere specifieke zorgplicht is aangegeven wat er voor de betreffende activiteit in ieder geval tot de zorgplicht wordt gerekend. Dat biedt voldoende duidelijkheid over wat er wordt verwacht.
Bedrijven hebben wel keuze in de manier waarop ze de zorgplicht invullen. Een eigenaar van een wasstraat moet bijvoorbeeld voorkomen dat de nevel wordt verspreid naar de omgeving. Hij mag dat op verschillende manieren doen, zolang het maar gebeurt. Als duidelijk is wat van een ondernemer verwacht mag worden, dan is een overtreding van de specifieke zorgplicht direct bestuursrechtelijk en strafrechtelijk handhaafbaar. Als dat niet duidelijk is, dan ligt overleg tussen de initiatiefnemer en het bevoegd gezag voor de hand. Het stellen van een maatwerkvoorschrift kan dan duidelijkheid bieden voor degene die de activiteit verricht en voor het bevoegd gezag.
Ook in decentrale regels
De meeste regels voor activiteiten worden niet gesteld door het Rijk maar door gemeenten, waterschappen en provincies. Net als nu kunnen ook onder de Omgevingswet decentrale overheden specifieke zorgplichten opnemen in hun regels. Op die manier kan ook een omgevingsplan, omgevingsverordening, waterschapsverordening of decentrale vergunning beperkt blijven tot de essentie en zijn tegelijk onvoorziene situaties gedekt.
Zoals ik vanochtend mijn verantwoordelijkheid heb genomen in het aanpassen van mijn rijgedrag, zullen ook burgers en bedrijven zich zorgvuldig moeten gedragen bij het verrichten van een activiteit. De specifieke zorgplichten blijven ook onder de Omgevingswet onmisbaar om de fysieke leefomgeving goed te beschermen.
Meer informatie
Nicole Fikke
Projectleider Besluit activiteiten leefomgeving
Weblogbericht | 12-12-2017 |