Roadshow Omgevingswet: Middelburg
Verslag Middelburg, 27 september 2017:
Morgen aan de slag met gezondheid, veiligheid en milieu!
De roadshow Omgevingswet van de provincie Zeeland -de 37e in de reeks- was uniek. Niet eerder draaide een roadshow puur om het thema Gezondheid, Veiligheid en Milieu. Niet eerder boden de werksessies enkel fictieve casussen. Toch doen de deelnemers in Middelburg genoeg concrete inzichten en ideeën op om in hun dagelijks werk aan de slag te gaan.
Eind 2018 heeft de provincie Zeeland een omgevingsvisie
Die belofte doet gedeputeerde Carla Schönknecht aan de deelnemers aan de Roadshow Omgevingswet in Middelburg. ‘De invoering van de wet laat dan op zich wachten, het is geen excuus om nog niet in de geest van de wet te gaan werken en niet te vernieuwen.’
Wat vindt u belangrijk in het leven?
Maartje Brouwer, GGD Zeeland, overtuigt de deelnemers dat gezondheid belangrijk is voor iedereen. En dat het ruimtelijk domein daar op talloze manieren aan kan bijdragen. Ze laat zien hoe, aan de hand van de input uit planMER Haven-Stad van collega-GGD Amsterdam. Een plan waarin kindermarketing van ongezonde producten in openbaar gebied wordt geweerd, net als snackbars bij scholen. Waar watertappunten worden aangelegd, en kleinschalige moestuinen in buurten met veel sociale woningbouw.
De plenaire voorronde sluit af met een tweede presentatie van GGD Zeeland: de ZeelandScan. Een database met indicatoren en cijfers over de leefbaarheid en gezondheid in Zeeland. Met de scan kunnen overheden en inwoners werken aan gedrag, gezondheid en sociale netwerken. Belangrijke input voor ruimtelijke professionals die aan de slag gaan met de inrichting van een gezonde regio.
Zelf ontdekken: zeelandscan.nl.
5 Casussen
Gastheer provincie Zeeland heeft 5 casusleiders van Rho Adviseurs voor Leefruimte uitgenodigd om de deelnemers mee te nemen in een Zeeuwse regionale uitdaging, en met hen te discussiëren over een oplossing. Hieronder leest u de indrukken. Of u kunt terug naar het overzicht Roadshows 2017.
Casus 1: Klimaatbestendige en waterrobuuste wijk
Hoe bescherm je bewoners tegen het wassende water? In een wijk in stedelijk gebied nemen de problemen met wateroverlast toe. De wijk heeft relatief weinig groen en veel steen en asfalt. Waterschap en gemeente willen gezamenlijk een actieprogramma opstellen om de wijk klimaatbestendig en waterrobuust te maken. Lees verder over Klimaatbestendige en waterrobuuste wijk.
Casus 2: Gezonde dorp
Hoe maak je je als dorpsraad sterk voor gezondheid? Uit de Zeeuwse gezondheidsmonitor blijken bewoners van een dorp hoog te scoren op overgewicht, longklachten en drankgebruik. De dorpsraad wil een breed project opzetten om de gezondheid ter plekke te bevorderen en te beschermen: 'het gezonde dorp'. Lees verder over Gezonde dorp.
Casus 3: De Zeeuwse gezondheidswijzer
Wat kan Zeeland leren van 'Gelderse gezondheid'? Om gezondheid een goede plek te geven in de afwegingen rondom de fysieke leefomgeving ontwikkelde de provincie Gelderland de Gelderse gezondheidswijzer. In de workshop werken de deelnemers een gezondheidswijzer voor de Zeeuwse situatie uit. Lees verder over De Zeeuwse gezondheidswijzer.
Casus 4: Een gezonde gebiedsontwikkeling
Geen, of aanvaardbaar gezondheidsrisico? Een bedrijventerrein, inclusief spoorlijn voor het vervoer van gevaarlijke stoffen. En een voorstel om daar een woongebied van te maken. “Laten we eerst de behoeften van stakeholders in het gebied onderzoeken. Welke doelen halen we op? Welke gezondheidsnormen spelen een rol? En pas dan: hoe past het projectvoorstel in dat plaatje?” Lees verder over Een gezonde gebiedsontwikkeling.
Casus 5: 'De gezonde weg'
'Hoe kan het reconstrueren van een regionale weg bijdragen aan het verbeteren van de gezondheid in de buurt?' De casusleider grijpt de vraag aan voor een reflectief gesprek met de deelnemers. "Is gezondheid leuk?" Lees verder over 'De gezonde weg'.
Afsluiting: Morgen aan de slag!
Bij de plenaire afronding van de roadshow in Middelburg bleken de deelnemers genoeg inzichten en ideeën om aan de slag te gaan in hun dagelijks werk. Morgen. Of zoals dagvoorzitter Bert van Leerdam het nuchter samenvatte: “Je kunt Nederland niet stilzetten. Kijk hoe je je als gemeente of provincie wilt neerzetten, vanuit je dienende rol. Geef jezelf een schop onder de kont.”
Casus 1: Klimaatbestendige en waterrobuuste wijk
In een wijk in stedelijk gebied nemen de problemen met wateroverlast toe. De wijk heeft relatief weinig groen en veel steen en asfalt. Waterschap en gemeente willen gezamenlijk een actieprogramma opstellen om de wijk klimaatbestendig en waterrobuust te maken.
De deelnemers in de groep leggen vooral de nadruk op het participatieproces en de rol van de overheid daarin. ‘Wordt het echt als probleem ervaren door de inwoners’, stelt een deelnemer. ‘Maar is het niet een taak van de gemeente en het waterschap om inwoners te wijzen op de gevaren? En als we een participatieproces starten, laten we dan alsjeblieft niet doen met een zaaltje waar niemand op afkomt.’ De conclusie is in ieder geval dat de overheden een andere houding aannemen en met bewoners moeten komen tot een aanpak.
TIP: U vindt veel meer informatie op de pagina Participatie in de Omgevingswet.
Casus 2: Gezonde dorp
Uit de Zeeuwse gezondheidsmonitor blijken bewoners van een dorp hoog te scoren op overgewicht, longklachten en drankgebruik. Het dorp wordt omgeven door industrie, een kanaal en een snelweg die dienen als transportroute voor gevaarlijke stoffen. De dorpsraad wil een breed project opzetten om de gezondheid ter plekke te bevorderen en te beschermen: 'het gezonde dorp'. Zij klopt aan bij de gemeente om het project qua inhoud, financiën en bemensing gezamenlijk op te pakken.
Bewegen tegen isolement
Ook hier staat in de discussie weer de vraag van de wens van het dorp centraal. Op een aantal grote A5-vellen noteert de casusleider ideeën. Het dorp verplaatsen, meer groen, verduurzamen van de industrie zijn voorbeelden, maar het meest in het oog springende is het Sportdorp dat in verschillende Zeeuwse dorpen al wordt toegepast. Door sport (wandelen, bootcampen, hardlopen) te initiëren en ook ruimtelijk mogelijk te maken, worden dorpsbewoners uit hun isolement gehaald, bewegen ze meer en zijn ze gezonder.
Casus 3: De Zeeuwse gezondheidswijzer
Om het aspect gezondheid een goede plek te geven in de afwegingen rondom de fysieke leefomgeving heeft de provincie Gelderland de Gelderse gezondheidswijzer ontwikkeld. In deze workshop werken we een gezondheidswijzer voor de Zeeuwse situatie uit.
Hoofdbrekens
De elementen die in de Gelderse Gezondheidswijzer aan bod komen zijn de deelnemers niet vreemd en zorgen ook voor weinig discussie. Hoe dit vervolgens kan worden toegepast levert meer hoofdbrekens op. Prima punten voor de start van een gesprek, maar hoe ga je het vervolgens toepassen? Hoe weeg je het ene criterium tegen het ander? Op basis van beleid moet dit instrument waarde krijgen en altijd worden meegenomen in de toetsing is de mening van de groep. Maar wie verzamelt vervolgens de data? Is dat de taak van gemeente, provincie, waterschap, GGD?
Puntje bij paaltje
Het belangrijkste altijd terugkerende obstakel wordt aan het einde van de discussie aangehaald. Als we een plein ontwerpen, krijgen we een budget mee en kunnen we niet hard maken wat de financiële voordelen op de lange termijn zijn van de keuze voor een boom, autovrije zone of klimaatbestendige ruimte. ‘Dit zijn dus vaak de punten die ook weer worden gesaneerd als puntje bij paaltje komt.’
Casus 4: Een gezonde gebiedsontwikkeling
De casusvraag klinkt als hét recept voor een lange beleidsdiscussie: hoe kan in een complexe gebiedsontwikkeling met de nodige milieu- en veiligheidsaspecten een nieuwe ontwikkeling worden gerealiseerd die bijdraagt aan het vergroten van de gezondheid? De luchtfoto bij de casus toont een bedrijventerrein, inclusief spoorlijn voor het vervoer van onder meer gevaarlijke stoffen. Een projectontwikkelaar heeft een plan ingediend om er een woongebied van te maken, met een school en speelruimte voor kinderen en zorg voor oudere bewoners.
Participatieve route
Gelukkig laten de deelnemers, afkomstig van provincie, gemeente, Rijkswaterstaat en ketenpartners GGD, Regionale uitvoeringsdienst, Veiligheidsregio en regionale Hogeschool, zich niet verleiden tot de traditionele aanpak. Ze kiezen een participatieve route. “Laten we eerst de behoeften van stakeholders in het gebied onderzoeken. Welke doelen halen we op voor de ontwikkeling? Welke normen spelen een rol? En pas dan: hoe past het projectvoorstel daarin?”
Samen werken aan omgevingsplan
Dit uitgangspunt leidt ook tot een andere discussie rond de invulling van rollen en verantwoordelijkheden. De betrokken partijen willen samen de regie voeren over de gebiedsontwikkeling. Samen toetsen en adviseren aan de voorkant, vanuit de behoeften en doelen, toewerkend naar het eindproduct: een bestuurlijk vastgesteld omgevingsplan. En samen de regie op het proces houden, inclusief aansturing van de projectontwikkelaar: voert die zijn taken binnen het participatieproces goed uit, en geeft hij goede voorlichting aan alle betrokken partijen?
Geen, of aanvaardbaar risico?
Vervolgens gaan de deelnemers de discussie aan over de normen voor veiligheid en gezondheid; de discussie over ‘geen risico versus aanvaardbaar risico’. Hoe kunnen we de lokale afwegingsruimte benutten om normen vast te stellen, balancerend tussen de wettelijke eisen en de wensen, belangen en randvoorwaarden van alle stakeholders? Een deelnemer verzucht: “We gaan weer echt aan de slag met ons eigen vakgebied, in plaat van lijstjes af te werken.”
Casus 5: 'De gezonde weg'
De casusleider grijpt de vraag hoe het reconstrueren van een regionale weg kan bijdragen aan het verbeteren van de gezondheid in de buurt aan voor een reflectief gesprek. "Is gezondheid leuk?"
Wat doe je als bewoners gewend en tevreden zijn met de huidige situatie, en als aan de basisnormen wordt voldaan? Moet je vanuit je gemeentelijke ambitie de normen voor gezondheid, veiligheid en milieu vaststellen en handhaven, of hanteer je de normen als ‘schuif’, waarbij ook andere partijen mogen meeschuiven? Een discussie volgt rond de vraag of je consoliderend of vernieuwend te werk moet gaan. Een eenduidig antwoord op die vraag blijkt niet eenvoudig.
Integraal inzicht, pilots, roadshows
Een andere vraag van de casusleider: Is gezondheid leuk? Een deelnemer van de gemeente verwoordt het gevoel van meer aanwezigen: “Gemeenten voelen enorme druk om problemen op te lossen, zonder alle besliskennis te bezitten. Dat is niet altijd leuk.” Hoe los je dat op? Bewustwording kan een goede eerste stap zijn. “We hebben nog geen oplossing, maar we willen het wel met alle disciplines samen gaan uitzoeken.” Integraal inzicht is het eerste doel. Een tweede stap is pilots uitvoeren; gewoon ergens beginnen en kijken wat eruit komt, inclusief de doeltreffendheid van de voorgestelde gezondheidsnormen. Een deelnemer van de provincie komt spontaan met een derde stap: “Organiseer je eigen roadshows; wij kunnen als provincie bij de gemeenten langsgaan om inzichten en eerste ervaringen uit te wisselen.”