Roadshow Omgevingswet: regio 's-Hertogenbosch

Het ging op maandag 26 februari tijdens de Roadshow Omgevingswet in grote lijnen over de rol van Rijkswaterstaat binnen de Omgevingswet. Want is de medeorganisator van deze Roadshow Omgevingswet niet uitsluitend de uitvoerende partij? En moet visievorming op de fysieke leefomgeving maar worden gedaan door de ministeries, provincies en gemeenten van Nederland?

Diana Beuting (zie foto), hoofdingenieur-directeur bij Rijkswaterstaat Zuid-Nederland en Emiel Reiding, directeur Nationale Omgevingsvisie (NOVI), probeerden die vragen als eerste te beantwoorden voor de zaal met belangstellenden. ‘Het is best ingewikkeld’, zegt Beuting. ‘We moeten elkaar vertrouwen, er komt meer maatwerk en uiteindelijk moet Nederland weer een stukje mooier worden. Het afwegen van belangen wordt steeds belangrijker met de beperkte ruimte die we hebben. Kies je voor duurzaamheid, natuur, nieuwe woningen en wat zijn dan je argumenten? Daar kan Rijkswaterstaat een belangrijke rol in spelen.’

Iemand die constant bezig is met het afwegen van belangen is Emiel Reiding. Alle overheidslagen moeten een visie maken en dus het Rijk ook. Waar begin je met een visie voor de ruimtelijke inrichting van het land? Dat is de vraag die Reiding zichzelf zo’n jaar geleden ook stelde. Een visie die het Rijk bindt en waar het Rijk dus ook op aangesproken kan worden.

Maak het concreet

‘Selectiviteit is cruciaal’, stelt Reiding. Dat geldt voor het Rijk, maar ook voor de mensen die bezig zijn de met de GOVI’s (gemeentelijke omgevingsvisies) en POVI’s (provinciale omgevingsvisies). ‘Pik er een paar dingen uit die je echt belangrijk vindt en waar je het verschil in wilt maken. Voor je het weet verlies je je in de complexiteit en wordt het abstract. De omgeving is namelijk ook milieu, gezondheid, sociaal, klimaat, energie, wonen, werken. Mijn advies is om het naar beneden te trekken en het concreet te maken. Wil je de gezondste gemeente worden, welke concrete maatregelen ga je dan ondernemen? Trek het naar beneden, maak het concreet.’ En nog een tip: ‘Wanhoop ook niet als het in de eerste ronde niet lukt.’

Rijk en regio

Reiding vindt het ook niet nodig om de NOVI uit te stellen nu de wet is uitgesteld. ‘Begin vorig jaar liep het proces al, het hoeft ook niet in een ronde dichtgetimmerd, maar het is wel fijn als er voor de Provinciale Statenverkiezingen (20 maart 2019, red.) een visie ligt.’ Het is een opmerking waar de deelnemers op aanslaan, want hoe voorkom je dat de NOVI sterk afwijkt van plannen van de provincies, gemeenten of zelfs andere rijkssectoren?

Reiding: ‘We zijn op zoek naar een strategisch niveau om de plannen aan elkaar koppelen. Er is bijvoorbeeld een Nationaal Waterprogramma, maar dat moet vooral sectoraal blijven. En dan zijn er ook nog maatschappelijke opgaven die juist erg op gebiedsniveau spelen en die heel integraal aangevlogen moeten worden.’

Rol Rijkswaterstaat

Juist voor Rijkswaterstaat ligt er volgens Reiding een belangrijke taak. ‘Je kunt wel zeggen dat Rijkwaterstaat uitvoering is, maar Rijkswaterstaat en ook RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) zijn de ogen en oren in de regio. Het Rijk trekt zich steeds meer terug in het fysieke domein, maar het is wel belangrijk dat we aan tafel komen. Niet als opdrachtgever of beslisser, maar juist als gesprekspartner op gelijkwaardig en decentraal niveau.’ Voor Rijkswaterstaat ligt dus een belangrijke taak om bij te dragen aan de gestelde ambities in de omgevingsvisie.

‘Ergens moet je ook de integratie maken tussen bestuurslagen. Alle overheden hebben potjes voor thema’s en die potjes mogen we zeker niet mengen’, zegt Reiding. ‘Wanneer we weten wat we met het gebied willen, dan is het niet erg dat er sectorale potjes zijn. Verschillende successen, zie ook SmartwayZ.NL hier in de Brabantse regio, bewijzen dat het kan. Als samenleving zitten we op zo’n hoog niveau dat de inrichting van de fysieke leefomgeving alleen maar complexer wordt.’ ‘Uiteindelijk is het altijd belangrijk om te vragen waarom we dit ook alweer wilden’, zegt Beuting. ‘We willen Nederland mooier maken en dat kan met de Omgevingswet.’

De rollen van Rijkswaterstaat voor de omgevingsvisie

Waarom zou Rijkswaterstaat zich met gemeentelijke of provinciale omgevingsvisies bemoeien en wat gaat er mis als Rijkswaterstaat niet betrokken is? Dat was de vraag die centraal stond in de workshop onder leiding van Theo Dijkstra en Renske Gillissen. ‘Wij staan bekend als de uitvoerende organisatie’, merkt Dijkstra terecht op. En toch zien veel deelnemers wel zeker een rol voor Rijkswaterstaat bij het maken van omgevingsvisies. ‘Rijkswaterstaat is uitvoerend, maar heeft wel veel kennis.’ Dat is al een reden om Rijkswaterstaat aan de visievormingstafel te vragen.

In het vervolg van de discussie noemden deelnemers ook het beschikbare geld (Rijkswaterstaat als financier), de omgevingsmanagementvaardigheden die zijn opgedaan door grote projecten (Rijkswaterstaat als omgevingsmanager) en misschien, zoals Reiding ook al aangaf, Rijkswaterstaat als verdediger van het nationaal belang (Rijkswaterstaat als NOVI-vertegenwoordiger). Rijkswaterstaat is de rijkspartij met misschien wel het beste regionale netwerk, moet Rijkswaterstaat die rol misschien aannemen als vertegenwoordiger van de nationale overheid en daardoor soms ook als boeman?

Concluderend lijkt het terecht om te stellen dat er meerdere redenen zijn om Rijkswaterstaat te betrekken bij de POVI’s en GOVI’s. ‘Natuurlijk wordt er ook naar rendement gekeken’, geeft Gillissen toe. ‘Soms is het voor ons gewoon niet heel nuttig om aan te schuiven als er voor ons geen grote projecten op de rol staan. Tot nu toe volgen we echter elke aanvraag wel op en denken we graag mee als gemeenten of provincies daarom vragen.’

Omgevingsagenda’s: van eigen visies naar samen realiseren!

Mooi al die integrale visies, maar als we een stapje vooruitkijken: hoe komen we straks tot integrale implementatie en realisatie? Het idee is dat je een niveau hebt waar je alle bestuurlijke opgaven gaat verbinden. ‘Het moet allemaal toch passen in dit landje.’ In de omgevingsagenda vindt de belangenafweging plaats op een hoger schaalniveau.

Ireen Rölling en Gaston Gelissen behandelden samen met de bezoekers de kracht van een ‘Omgevingsagenda’ en boden daarmee een antwoord op de vraagstelling uit het plenaire gedeelte. In een Omgevingsagenda benoemen verschillenden gemeenten, provincies en waterschappen thema’s waar ze op samen willen werken om de slagkracht te vergroten. Het is een manier om van verschillende visies en verschillende overheidsinstanties een gezamenlijke agenda te maken voor implementatie en realisatie van integrale programma’s. ‘Je kunt daarbij niet op elk thema samenwerken’, constateren de deelnemers. ‘Maar dat hoeft je niet te weerhouden van een goede samenwerking.’

Een projectbesluit nemen we samen!

Hoe gaan we van onderhandelen naar goed samenwerken? In deze workshop oefenden de deelnemers met de totstandkoming van het projectbesluit aan de hand van een fictieve casus in 2022 aan de oostkant van Rotterdam. Deelnemers werden uitgedaagd om in een discussie van een half uur te komen tot een projectbesluit rond de verbetering van de bereikbaarheid van Nieuwerkerk aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel. Op voorhand een onbegonnen zaak, maar het leverde wel waardevolle inzichten op.

De verschillende rollen (onder andere directeur Bouwvast, HID Rijkswaterstaat WNZ, wethouder van betrokken gemeenten, gedeputeerde Zuid-Holland, bewonersvereniging, directeur ProRail) werden met verve aangenomen, maar pas nadat iemand na een kwartier de geest van de Omgevingswet benadrukte, kwam er enige toegeeflijkheid in de groep. Misschien kon er toch gebouwd worden in de natuur en bleek er toch enige ruimte te zijn om te praten over dijkversterking, duurzame wijken en het behoud van archeologisch waardevolle grond.

Tips van de twee observanten aan de zijlijn richtten zich dan ook op de procesvorm. Het proces wordt steeds belangrijker en probeer bij aanvang van de discussie groter te kijken en niet direct stelling in te nemen. Verdiep je in elkaars belangen en onthoud dat niet alles wordt beslist op inhoud, het is ook mensenwerk.

Mensenwerk

Het is een constatering die Beuting in de plenaire terugkomst nog eens aanhaalde om terug te blikken op de middag. ‘Wij hebben het vaak over de inhoud, een project moet worden gerealiseerd binnen een bepaalde termijn en je probeert mensen te overtuigen met argumenten, maar soms moet je je verdiepen in elkaars belangen en karakters om verder te komen.’ De afsluitende woorden waren voor Emiel Reiding: ‘Ook al zou die Omgevingswet er niet komen (of pas veel later) dan zijn we nog een weg ingeslagen die we blijven volgen. We werken al vaak anders en onthoud dat er geen andere route is. We gaan niet meer terug naar hoe het was, dus laat je niet remmen.’

Kennismarkt met 6 stands

Parallel aan het complete programma waren er stands waar deelnemers meer konden leren over verschillende projecten uit de regio. Op de markt werd de kennis en expertise van Rijkswaterstaat getoond aan de deelnemers. Zo ging het over Maatschappelijk Verantwoord Inkopen, nieuwe manieren van energiewinning uit oppervlaktewater en was er een stand met het prestigieuze Zuid-Nederlandse SmartwayZ.nl-project. Een markt die nog inzichtelijker maakte hoe Rijkswaterstaat betrokken kan worden bij de implementatie van de Omgevingswet.