‘Dankzij die decentralisatie van toen zijn we nu al aardig op weg’

Is het gedachtegoed van de Omgevingswet nieuw voor jullie?

Arjan: “Erfgoedzorg staat niet op zichzelf. In een gebied zijn meestal meerdere initiatiefnemers actief. Een voorbeeld is Droogmakerij De Beemster, sinds 1999 UNESCO werelderfgoed. Een aantal jaar geleden kwam de kaasfabriek in het gebied met uitbreidingsplannen. Als RCE willen we het beschermingsniveau bewaken, maar tegelijkertijd ontwikkeling stimuleren en meedenken; de uitbreiding zou werkgelegenheid opleveren.

En De Beemster heeft een lange historie met zuivel. Door al bij de planvorming in gesprek te gaan met de initiatiefnemer en belanghebbenden, en door kennis te delen over wat bewaard moet blijven, kwamen we tot een ontwerp dat naadloos in het landschap past. Zo zie je dat bedrijvigheid en landschapsbeeld verbonden kunnen worden. Integraal werken, zoals de Omgevingswet vraagt, is voor de RCE dus niet nieuw.

Dat geldt ook voor de ‘ja, mits-gedachte’. Als iemand iets wil met een monumentaal pand, beoordelen wij wat het kan verdragen. Tegelijkertijd is het pand van iemand en heeft het hoogstwaarschijnlijk waarde voor diegene. Behoud het door het te gebruiken, is ons devies. Daarom denken we, wanneer we een advies formuleren, al in grote mate ‘wat kan hier wel?’”

Nadine: “De monumentenzorg is eind jaren tachtig al gedecentraliseerd. Gemeenten zijn al lange tijd bevoegd gezag voor rijksmonumenten. Onze belangrijkste samenwerkingspartners zijn daardoor de gemeenten. Die relaties met gemeenten en provincies zijn er al. Die ervaring met decentralisatie kunnen we nu met andere domeinen delen. Dat doen we bijvoorbeeld in de overleggen met andere rijkspartijen.”

Arjan: “Ons voordeel ten opzichte van andere ministeriële uitvoeringsorganisaties is dat we sinds die decentralisatie beschikken over regionetwerken door het hele land. Onze adviseurs kennen de erfgoedmedewerkers, architecten en planvormers die actief zijn in de regio’s. Ook voordat de Omgevingswet in beeld kwam, werden er al regelmatig contactdagen georganiseerd. Voor ons is het zaak dat we nu ook op rijksniveau verbindingen intenser maken. Daarom is het mooi dat we elkaar in de voorbereiding tegenkomen in verschillende overleggen en ook los daarvan elkaar weten te vinden voor een kop koffie.”

Nadine: “De relaties met gemeenten en provincies zijn overigens niet vanzelfsprekend. We doen dit jaar voor het derde rij op jaar een ronde langs de steunpunten van onze regionetwerken. Eerst ging het over de omgevingsvisie, vervolgens over hoe je van een omgevingsvisie naar een plan gaat en dit jaar wordt het concreter; hoe zorgen we dat we straks klaar zijn voor de start? Zo bouwen we aan langdurige relaties.”

Voor een succesvolle samenwerking is het belangrijk dat je het DNA van je samenwerkingspartner kent.

Welke ervaringen kunnen jullie delen over samenwerken met andere overheden?

Arjan: “Voor een succesvolle samenwerking is het belangrijk dat je het DNA van je samenwerkingspartner kent. De ene gemeente is de andere niet. Het maakt verschil of je met een G4 gemeente of een relatief kleine gemeente te maken hebt. Dat geldt ook voor de uitvoeringsorganisaties waar je mee werkt. Rijkswaterstaat bijvoorbeeld, werkt met lange tijdlijnen en is minder wendbaar dan een kleinere organisatie. Binnen de RCE worden gericht mensen aangenomen die eerder bij een gemeente, provincie of ander rijksonderdeel werkten. Zij nemen een deel van het DNA van hun oud-werkgever mee naar de RCE.

De lessen die wij gaandeweg geleerd hebben is dat vertrouwen alleen ontstaat door een goede relatie. Doordat de erfgoedzorg gedecentraliseerd is, is er een grote afhankelijkheid tussen de verschillende overheidslagen. Het helpt om je daar continu van bewust te zijn. Stap, wanneer je bij het Rijk werkt, eens in de schoenen van een provinciale of gemeentelijke ambtenaar. Het is helemaal niet gek om dat een keer fysiek te doen. Loop letterlijk mee op zijn of haar werkvloer, ga op uitwisseling. Begrip voor elkaars positie is een belangrijke waarde.

Voor ons geldt – net als voor ieder ander – dat we heel helder moeten zijn in onze belangen. Wat is beschermwaardig? We moeten duidelijk zijn in waar we wel en niet kunnen meebewegen.”

Waar lopen jullie nog tegenaan?

Arjan: “2021 komt al aardig in de buurt, maar we zijn nog hard bezig met het bouwwerk van de wet. Op dit moment gaat een groot deel van de energie naar de regels die op tijd klaar moeten zijn en ons ICT-systeem aansluiten op de landelijke voorziening. De ambitie is om richting inwerkingtreding minimaal die resultaten te behalen om voorbereid te zijn op komst van de wet. Het werken in de geest van de Omgevingswet zal echter een langer lopend proces zijn.”

Nadine: “Vanaf begin 2020 organiseren we cursussen over de Omgevingswet voor onze adviseurs en erfgoedambtenaren. In de ochtend gaan we in op de theorie die mensen écht moeten kennen. Daardoor is er in de middag ruimte en stabiliteit om na te denken over wat die veranderingen betekenen voor de manier van werken. Als je de basiskennis in huis hebt kun je daarna beter nadenken over jouw rol in de toekomst.”

Arjan: “Erfgoedzorgers zijn vaak bijzonder bevlogen en specialistisch. Ik hoor van hen dat ze het wel ingewikkeld vinden om met zo’n integrale brede wet aan de slag te gaan. Dus in de sessies met gemeentelijke en provinciale collega’s stimuleren we hen om contact te zoeken met collega’s binnen hun eigen organisatie en daarbuiten. Dat kan heel simpel zijn, ga eens koffiedrinken met je ruimtelijke planner!”

Vertrouwen is een onderliggend principe van de Omgevingswet. Voel je dat dit er is?

Arjan: “Voordat ik in deze functie begon, werkte ik bij Rijkswaterstaat. Die organisatie is eigenaar van de wegen, bruggen, sluizen en andere kunstwerken die zij beheert. In de monumentenzorg is dat anders; monumenten zijn voornamelijk van particulieren. Zij zorgen voor de gebouwen die wij collectief belangrijk vinden. De rol van de RCE is de eigenaren van de monumenten te adviseren over hoe zij er mee om kunnen gaan. Op het moment dat je niet uitgaat van vertrouwen, heb je in dit geval dus een hondse baan. In die zin oefenen we al flink met vertrouwen.”

Lees alle interviews

Meer interviews met directeuren-generaal en directeuren staan in het boekje Omgevingswet in uitvoering (pdf, 1.2 MB).