'Laten we die muur samen slopen'

“Je gaat erover of niet. Dat was jarenlang het devies van veel overheidspartijen. Zonde, want we kunnen inwoners beter helpen als we samenwerken. Met ‘we’ bedoel ik de ministeries en hun uitvoeringsorganisaties, zoals RVO, maar ook provincies, waterschappen en gemeenten. De komst van de Omgevingswet dwingt overheden tot nadenken over samenwerking. En vraagt van hen dat zij zich verdiepen in de mensen voor wie ze het doen.”

Wat de samenleving wil

“Een stelselwijziging als deze is niet nieuw. Ruim voor de decentralisatie van het landbouwbeleid, waar ik nauw bij betrokken was, brachten we tientallen regelingen van
verschillende ministeries bij elkaar. Zo zijn er meer voorbeelden.

Overheid, kijk naar de agenda van de samenleving en hoe je daarbij kunt aansluiten

Hun gemene deler is echter dat het altijd initiatieven vanuit de overheid zijn. De Omgevingswet draait dat om; kijk naar de agenda van de samenleving en hoe je daarbij kunt aansluiten. Neem wind op land, dat is vaak nog voor grote energiemaatschappijen. Inkomsten stromen daarmee het gebied uit, in plaats van in.

Tegelijkertijd ontstaan er steeds meer energiecoöperaties, geïnitieerd door burgers en andere initiatiefnemers. Zij houden de inkomsten in hun gebied, zijn zelfvoorzienend. De energietransitie die van de overheid was, wordt daarmee van de inwoners.”

Opgavegericht werken als oplossing

“Als overheden zijn we verkokerd geraakt, in onszelf gekeerd. Dat heeft te maken met de manier waarop we lange tijd opereerden: meer gericht op management dan op beleid realiseren, erg instrumenteel met bijbehorende taal. Maar instrumenten zijn de werkelijkheid niet en het jargon is voor velen niet te begrijpen.

Zo vind je geen aansluiting bij de samenleving. Echte participatie is niet dat de overheid iets verzint en burgers vervolgens mogen meedoen. Echte participatie is dat burgers iets met elkaar doen en de overheid dit faciliteert."

Drie helpdesks

"Een voorbeeld van verkokering? Onlangs vroegen drie ministeries ons, RVO, apart van elkaar om een helpdesk voor hen op te tuigen. Deze waren alle drie bedoeld voor dezelfde klimaatopgave en doelgroep. Toen ik voorstelde om één in plaats van drie helpdesks in het leven te roepen, vonden ze dat idee wel mooi, maar alle drie leken ze het gevoel te hebben
dat RVO hen iets afpakte. Maar de samenleving is natuurlijk niet gebaat bij drie helpdesks met hetzelfde doel.

Uiteindelijk zijn we eruit gekomen, maar het kostte de nodige moeite. Dit illustreert dat medewerkers van ministeries zich niet per se verantwoordelijk voelen voor het oplossen van een probleem in de samenleving, maar voor ‘hun’ regeling of wet.

Dat geldt bij RVO en andere overheidsorganisaties overigens net zo goed. Zo zijn we immers opgevoed. Om daar verandering in te brengen, oefenen we onder andere met opgavegericht werken.

• Welke regelingen en programma’s dragen bij aan het realiseren van een opgave en kunnen we die eventueel aan elkaar koppelen?
• Hoe betrekken we onze opdrachtgevers, de ministeries hierbij?
• Hoe werken we samen met de partijen voor wie we de opgave realiseren?
• Wat is het verhaal achter de opgave?

Die vragen horen bij deze – voor ons – nieuwe werkwijze. Dat is ingewikkeld, maar als we het onder de knie krijgen, zijn we een heel eind op weg.

Ik vergelijk opgavegericht werken weleens met een speeltuin: zet alle speeltoestellen erin en heb het vervolgens over de speeltuin in z’n geheel, niet meer over de toestellen apart. De uitdaging voor ons als uitvoerende organisatie is om per initiatiefnemer steeds de juiste instrumentenmix samen te stellen.

Als dat lukt kunnen we volgens mij concluderen dat we niet meer denken vanuit kokers of losse instrumenten, maar vanuit mensen die een opgave willen realiseren. Dat begint met netwerken, de juiste mensen bij elkaar aan tafel verzamelen. Dan leren we samen te werken over organisatiegrenzen heen".

Vertrouwen is een onderliggend principe van de Omgevingswet. Voel je dat dit er is?

Vertrouwen vind ik in dit geval een lastig begrip. Dat komt naar mijn idee doordat veel overheden te weinig zelfvertrouwen hebben. En als je geen vertrouwen
hebt in jezelf, hoe kan je een ander dan vertrouwen? Daarbij vind ik het ontzettend belangrijk dat straks niet alles naar gemeenten afgeschoven wordt. Iedere overheid moet zich vanuit haar eigen rol bedenken of zij nog iets moet opruimen om de Omgevingswet mogelijk te maken. Er zijn namelijk allerlei andere wetten en regels die flink in de weg kunnen zitten. Dat betekent dat je af en toe tegen een muur aanloopt. Het is heus mogelijk om die muur te slopen, maar dat moet je wel willen. Dat betekent dat het niet meer ‘ik’ is, maar ‘wij’, die grondhouding is essentieel. Belemmeringen krijgen we alleen op een fatsoenlijke manier weg als iedereen meehelpt en vervolgens bereid is de rommel op te ruimen.