Maatschappelijke opgaven gebaat bij inspiratie samenleving

Gemeente Ten Boer

De rol van gemeenten verandert: zij bieden burgers hulp en inspiratie. In de Groningse gemeente Ten Boer was dat juist andersom: burgers boden de gemeente hulp en inspiratie bij het ontwikkelen van een braakliggend terrein. Samen experimenteerden ze met de regels.

Elf jaar geleden kocht de Groningse gemeente Ten Boer zo’n veertig hectare grond met daarop een woning en een boerderij. Toen was het idee om er meer woningen te bouwen. Vanwege de economische crisis ging dat plan niet door. In plaats daarvan droeg de gemeente het beheer van het gebied over aan de Coöperatieve Vereniging Woldwijk. Deze particuliere vereniging wil initiatieven ontwikkelen die zich richten op duurzaamheid en met maatschappelijke meerwaarde voor de inwoners van Ten Boer. Maar bestaande wetgeving zit die initiatieven in de weg. Omdat de gemeente, provincie, bedrijven en veel inwoners de plannen wel zien zitten, doet Ten Boer nu ervaring op met een experimentele vorm van vergunningverlening voor een andere vorm van gebruik van de grond. Daardoor kan Woldwijk toch aan de slag.

Vertrouwen belangrijk

Annie Postma is wethouder van de gemeente Ten Boer. Toen zij in april 2014 in haar functie begon, was al duidelijk dat er voorlopig geen woningen meer zouden komen op het stuk grond. Maar wat wel, dat wist eigenlijk niemand. In de raad kwam een zonnepark voorbij, een maïsveld voor biomassa en windmolens, maar door allerlei belemmeringen werden die ideeën weer van tafel gehaald. “In het najaar van 2014 kregen we het idee om de inwoners van het dorp te vragen wat zij wilden. En of ze bereid waren zelf de regie te nemen”, vertelt Postma. Hoewel die manier van werken tot dan toe niet gangbaar was in Ten Boer, zag het college het wel zitten. De burgemeester, gemeentesecretaris en medewerkers steunden de plannen. “Dat vertrouwen is belangrijk. Als een dergelijk plan niet landt in je organisatie, wordt het moeilijk.”

Experimenteerstatus

Iets lastiger was het om de provincie Groningen, die deels over de regels in het gebied gaat, mee te krijgen. Postma: “We hebben lang gediscussieerd over het feit of het terrein een experimenteerstatus kon krijgen. Op een gegeven moment opperde de provincie dat ze een uitzondering kon maken op de provinciale omgevingsverordening. De uitkomst was bijna hetzelfde als wanneer het terrein een experimenteerstatus zou krijgen. Maar door de bekende benaming beter behapbaar voor de provincie. Wat ook heeft geholpen, is een gesprek met de gedeputeerde waarin ik onze beweegredenen heb uitgelegd.” Wat Postma andere bestuurders wil meegeven, als zij een soortgelijk project willen starten? “Wees niet te snel bang. Er kan regeltechnisch veel meer dan je denkt.”

Niet volgens de regels denken

Begin 2015 werden twee bijeenkomsten voor de gemeenschap georganiseerd. Daar kwamen veertig tot vijftig mensen op af. Het resultaat bestond uit zes concrete initiatieven en twintig minder concrete plannen voor het gebied. Zo ontstond de Coöperatieve Vereniging Woldwijk.

De manier van denken en werken die de gemeente en vereniging nastreven, past goed bij de Omgevingswet. Daarom meldde het project zich aan als Proeftuin Omgevingswet. Martin Bosch, als expert betrokken bij de proeftuin: “Belangrijke ingrediënten voor een project als dit zijn enthousiaste inwoners en een bestuur dat durft te experimenteren. Dat betekent: niet eerst naar de regels kijken, maar jezelf afvragen of iets gewenst is. Dit ultieme níet volgens de regeltjes denken, is de kracht van Woldwijk.”

Globaal kader

Een overkoepelende vergunning, die tien jaar van kracht is, regelt de strijdigheid met het bestaande bestemmingsplan. Er geldt wel een globaal kader voor het terrein, vastgesteld door de gemeenteraad. Daarin staat bijvoorbeeld dat de initiatieven in ieder geval kleinschalig, duurzaam en ecologisch moeten zijn. En dat gebruikers rekening moeten houden met brandveiligheid, gezondheid en overlast. Een ‘omgevingsteam’ van de gemeente beoordeelt of de initiatieven binnen het kader passen. Dat team komt om de hoek nadat het bestuur van de coöperatie en het zogeheten ‘reflectieteam’ van inwoners hebben ingestemd met het initiatief. Dat is erg belangrijk, vindt lid van het nieuwe bestuur van de Coöperatieve Vereniging Woldwijk, Jan Borkent: “Interactie met de omgeving is noodzakelijk. Onbekend maakt onbemind, totdat je zelf betrokken raakt. We hebben te maken met verschillende belangen vanuit de omgeving. Onze uitdaging is om de verschillende lijntjes zo aan elkaar te knopen dat iedereen ermee kan leven.” Is dat laatste het geval én past het initiatief dan ook nog binnen het kader, is het veilig, gezond en veroorzaakt het geen overlast, dan stemt het omgevingsteam in.

Wonen in een yurt of tiny house

“Binnen het project Woldwijk kijken we naar de minimale regels”, vertelt Borkent. “Zo willen er een aantal mensen op het terrein in een yurt wonen, een Aziatische tent. Een yurt is anders dan een woonhuis. Maar dat betekent niet dat je er niet permanent in kunt wonen. Wel is er dan onderzoek nodig naar bijvoorbeeld brandveiligheid. In dit geval is de brandweer op bezoek geweest in de yurt. De eigenaren hebben uitgelegd hoe zij omgaan met brandveiligheid. De brandweer, betrokken bij het omgevingsteam, vond het een acceptabel risico en gaf groen licht. Er staan er nu drie.”

Er komen ook circa tien tiny houses op het terrein. Het urine- en waswater van de bewoners moet gezuiverd zijn voordat het in het oppervlaktewater terecht komt. Borkent: “De toekomstige bewoners hebben een zuivering door middel van een helofytenveld voorgesteld aan het omgevingsteam. Het omgevingsteam onderzoekt nu of er met deze methode inderdaad geen belasting is voor het milieu. Ook vindt er hierover overleg plaats met het waterschap.”

Het kost veel tijd

“We hebben veel aan het eerste bestuur te danken”, zegt Jan Borkent. “Formele zaken als een samenwerkingsovereenkomst met de gemeente, de oprichting van de coöperatie en huurovereenkomsten met initiatiefnemers kostten veel tijd en energie, maar zijn op een erg goede manier voorbereid”. Voor de volgende fase van het project werd besloten dat de leden van de Coöperatie Woldwijk zelf in het huidige interim-bestuur zitting zouden nemen. Ook vond een heroverweging plaats van wat de CV Woldwijk wil realiseren.

Jan Borkent vindt het wel lastig dat het allemaal zoveel tijd in beslag neemt. Meer dan verwacht: “Vorig jaar zijn we het hele jaar druk geweest met financiën en juridische dingen. En toen stonden er alleen nog maar drie yurts. We zijn sinds 2014 bezig en pas sinds dit jaar is er echt iets te doen op het terrein. De voorbereiding kostte veel tijd, dat viel me tegen.”

Wat willen we?

Met de kennis en ervaring van nu zou Borkent bij een dergelijk experiment al vanaf het begin meer nadruk leggen op de inhoud: wat willen we en waarom? “We kleurden de beginfase heel formeel juridisch in, wat logisch is. Maar de initiatiefnemers waren daardoor misschien minder sterk verbonden.” Bosch: “Als je dit nog een keer doet, heb je veel meer ervaring. Je kunt ook eerder beginnen met de inhoudelijke discussie. Het pionierswerk zit erop. Daar kunnen andere gemeenten die iets soortgelijks van plan zijn van profiteren. Zij kunnen de contract- en werkvormen die in Ten Boer zijn ontwikkeld, gebruiken.”