Het Omgevingsloket en het DSO, waar staan we nu?

Terugblik op 2020

'2020 was het jaar waarin heel veel moest gebeuren,' begint Bert Uffen, directeur Digitaal Stelsel Omgevingswet. 'Dat kwam omdat we dachten dat dit het laatste jaar voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet zou zijn. Zo moesten alle overheden aansluiten op het DSO om hiermee te gaan oefenen. En tegelijkertijd hebben we hard gewerkt aan het afkrijgen van het systeem.'

'En ineens veranderde er veel tegelijkertijd. In maart werden de maatregelen om corona tegen te gaan afgekondigd. In mei is besloten de Omgevingswet een jaar later in te laten gaan. Dit besluit is genomen na zorgvuldig overleg tussen minister Ollongren, de VNG, UvW, het IPO en het Rijk. Een lastig besluit, dat uiteindelijk wel het programma en alle overheden de ruimte heeft gegeven om de voorbereiding op de Omgevingswet goed te kunnen uitvoeren. Waaronder de verschillende fases van ontwikkelen, aansluiten, oefenen en vullen meer spreiden over de tijd.'

'Inmiddels weten we uit ervaring dat deze stap-voor-stapbenadering nodig is,' vertelt Bert. 'We hebben in 2020 vol ingezet op het leveren van functionaliteit in het DSO voor het Omgevingsloket. Om in 2021 overheden de gelegenheid te geven om het DSO te kunnen inregelen. Zo kunnen ze oefenen in een live-omgeving die zoveel mogelijk overeenkomt met de praktijk.'

In het Omgevingsloket is veel toegevoegd op het gebied van gebruiksvriendelijkheid. In de Vergunningcheck en Aanvragen kunnen vragen automatisch worden ingevuld met gegevens uit andere registers. Er zijn functies toegevoegd aan de filtering en kaartweergave in Regels op de kaart. Ook is het Omgevingsloket toegankelijk voor blinden en slechtzienden.

In het DSO is het nu bijvoorbeeld mogelijk om plannen en verordeningen te muteren. Ook is de functie voor de overgang van bestemmingsplannen naar het omgevingsplan (PONS) in gebruik genomen. Net als validaties van plannen en een verordening voor publicatie. Ook samenwerken aan behandelen via de samenwerkvoorziening is klaar voor gebruik.

In het laatste kwartaal van 2020 is ook de bruidsschat geladen, voor zover deze beschikbaar is. Voor alle gemeenten en waterschappen zijn dan de eerste versies van de omgevingsplannen, waterschapsverordeningen en bijbehorende toepasbare regels klaargezet in het DSO. Zij kunnen hier nu mee gaan werken. 'Een flinke operatie die bijna 2 weken in beslag heeft genomen,' vertelt Bert. 'Maar een belangrijke mijlpaal voor het DSO en echt nodig. De bruidsschat vormt een belangrijke basis voor alle overheden in het land om het Omgevingsloket te kunnen inregelen.'

Het programma DSO heeft geworsteld met de Standaard overheidspublicaties (STOP). De standaard is nodig om omgevingsdocumenten (zoals plannen en verordeningen) te publiceren en te kunnen bekijken in het Omgevingsloket. 'Er is samen met planleveranciers intensief samengewerkt om deze standaard bruikbaar en implementeerbaar te maken. Dat is een belangrijke voorwaarde om de plansoftware geschikt te maken voor de Omgevingswet. Een groot deel van de plansoftwareleveranciers is nu aangesloten via STOP. En met hen werken we actief samen om de juridische regels machineleesbaar te maken voor het DSO. Dan kunnen ze worden verwerkt en getoond in Regels op de kaart in het Omgevingsloket.'

Wat leert oefenen ons?

In 2020 zijn veel overheden aangesloten op het DSO. Ruim 80% van de overheden is aangesloten of bezig met aansluiten via STAM (om vergunningaanvragen te kunnen ontvangen). En ruim 60% is aangesloten of bezig met aansluiten via STTR (om vragenbomen in het Omgevingsloket te plaatsen). Hierbij geldt wel: zodra er meer aangesloten leveranciers en overheden testen en oefenen, vergt dat ook meer van het systeem. Door de combinatie van het aanbod van meer materiaal om mee te oefenen, zoals oefencasussen en de bruidsschat, is de belasting van het systeem toegenomen.

Bert: 'Dat merken we nu in de praktijk op de oefenomgeving. Het daadwerkelijk gebruiken van het Omgevingsloket laat zien waar we zaken moeten verbeteren. Dit is ontzettend vervelend voor de gebruikers die daar nu last van hebben, zoals in de regio Utrecht. We zien dat daar nu zoveel data en activiteit tegelijk plaatsvindt, dat het systeem moeite heeft om alles op de gewenste manier in het Omgevingsloket te tonen. Het Omgevingsloket werkt daarom hier veel trager dan we hadden verwacht. Dat zet ons op scherp en zorgt ervoor dat we dit zien als een belangrijk leermoment.'

'Zie het als een storm waar we samen doorheen moeten,' gaat Bert verder. 'We leren hier enorm veel van, meer dan van elke geplande en vooraf bedachte test ook. Leren doet in dit geval ook wat pijn, omdat het niet alleen een voordeel is, maar ook een nadeel heeft. We ontwikkelen en oefenen met dezelfde software.  Wat dat betreft is dit een uniek programma. Tegelijkertijd met het wetstraject, bereiden we de implementatie voor én ontwikkelen we de informatiemotor onder de wet. En overheden in het land gaan daar gelijk mee testen en oefenen. Ik ben ervan overtuigd dat deze manier ons veel brengt omdat we de leerervaringen gelijk kunnen omzetten in verbeteringen van het systeem. We hebben de overheden en leveranciers echt nodig bij deze fase van de ontwikkeling.'

Komend jaar zetten we volop in op het sterk, stabiel en sneller maken van het DSO in het dagelijks gebruik door inwoners, bedrijven en overheden.

Doorontwikkeling in 2021

Bert: 'Komend jaar zetten we volop in op het sterk, stabiel en sneller maken van het DSO in het dagelijks gebruik door inwoners, bedrijven en overheden. We gaan bijvoorbeeld nieuwe software sneller installeren, zodat overheden die oefenen eerder profiteren van deze ontwikkelingen. En wij kunnen dan direct het effect van deze verbeteringen in de praktijk zien. Belangrijk hierbij is dat we dit traject samen moeten blijven doorlopen. Ook al zullen de ontwikkelaars, overheden en leveranciers elkaar bij die samenwerking af en toe ook wel eens in de weg zitten.'

'Het is nu nodig om het DSO ‘productiegereed’ te maken. Samen met leveranciers, de koepels en alle overheden in het land die nu en volgend jaar het DSO gaan inregelen. Dit is een logische stap bij het leren werken met een nieuw systeem en onderdeel van de stappen die we hiervoor moeten zetten. Hoe vervelend dat ook voelt voor gebruikers én ontwikkelaars.'

Om elkaar hierbij zo goed mogelijk te kunnen helpen, is het belangrijk dat iedereen op tijd van elkaar weet wanneer het uitrollen, de ketentesten en het oefenen van software is gepland. Bert: 'We zorgen voor een strakke regie op de coördinatie hiervan. Om deze reden gaan we overheden vragen bij ons te melden wanneer zij van plan zijn te gaan testen en oefenen. Dan kunnen wij vanuit het landelijke deel van de keten georganiseerd meewerken en ervoor zorgen dat de benodigde ondersteuning in de vorm van kennis en mankracht voor ze klaarstaan. Zo kunnen we elkaar goed helpen. Een win-winsituatie,' sluit Bert af.