‘Veel praten en nog meer luisteren’

'Bij Infrastructuur en Waterstaat vonden we het ‘vertrek’ van de Omgevingswet best moeilijk. Er ging een wezenlijk onderdeel van ons departement naar Binnenlandse Zaken. Toen waren we participant en trekker, nu zijn we alleen nog participant. Maar die rol proberen we met verve te vervullen. Onze inhoudelijke relatie met de wet blijft erg sterk. De Omgevingswet vraagt ons overheden gebiedsgericht te kijken. Dat betekent integraal denken en handelen.

Zelfs als de wet wordt weggestemd door de Eerste Kamer blijft het gedachtegoed overeind, daar ben ik zeker van. De huidige maatschappelijke vraagstukken vragen immers om geïntegreerde oplossingen. Als je nu met een woningbouwproject komt, moet dat ingebed zijn. En bij de toegang tot Schiphol heb je te maken met wegen, openbaar vervoer, woningbouw en milieufactoren. Dan onderzoek je met elkaar hoe je iets kunt aanpakken.  Niet alleen interdepartementaal, maar ook met de regio.'

Voortbouwen op breder kijken

'De nieuwe manier van werken is een flinke omschakeling. Binnen IenW oefenen we al geruime tijd met ‘breder’ kijken. De eerste zaadjes plantten we al voordat Verkeer en Waterstaat en VROM samengingen. Van medewerkers van Verkeer en Waterstaat werd verwacht dat ze zelf langs VROM gingen, als ze dat nodig achtten. En andersom. Maar nu kijken we ook over de sectoren heen. Bijvoorbeeld cultuur afwegen tegen landbouw. Of, op mijn eigen terrein: wind op zee versus een luchthaven op zee. Dat zijn cross-sectorale afwegingen. Soms gaat het oefenen fluitend en soms is het lastig.'

Trek je op aan succesvoorbeelden

'Dat de belangenafweging integraler en rijker wordt, maakt het voor ons niet per definitie makkelijker. Er zijn verschillende uitdagingen die samenwerking kunnen belemmeren. Zo krijgen we soms vanuit de politiek een heel afgebakende opdracht met weinig ruimte om te onderhandelen of belangen mee te nemen. Soms hebben we simpelweg niet het mandaat. Of een gebrek aan inzicht, waardoor we iets minder scherp kunnen bespreken. En met enige regelmaat merk ik dat er weinig bereidheid is om het anders te doen. De wil is vaak een beletsel om te komen tot diepgaande samenwerking. Dat is altijd al zo, en de Omgevingswet maakt geen ander mens.

Samen kom je tot effectievere oplossingen

We zijn opgevoed om ons hard te maken voor onze eigen belangen, daar worden we ook op beoordeeld. Dat is iets anders dan samen een puzzel leggen. De mantra’s zijn nog gericht op het sectorale resultaat. Want een gezamenlijk resultaat, van wie is dat nu eigenlijk?

Samen kom je tot effectievere oplossingen. Verklaar je eigen opvattingen dus niet als dominant. Veel praten en nog meer luisteren, alleen zo kom je tot maatschappelijk breed geaccepteerde oplossingen.

Een mooi voorbeeld binnen mijn domein is de A2 bij Maastricht. Hier komen woningbouw, gezondheid, landschap en sociale componenten bij elkaar. Doordat we alle belanghebbenden meenamen in de besluitvorming, kwamen we tot een rijk product dat op meer acceptatie kan rekenen. Laten we proberen om enthousiaster te worden over gezamenlijk gevonden oplossingen. Dat draag ik uit door aandacht te generen voor succesvolle projecten. Ik blijf niet in mijn kantoor zitten, maar ga naar projecten toe om ze te ‘beleven’. Naar de A2 bijvoorbeeld. Hierover verscheen zelfs een boek, dat breng ik met liefde onder de aandacht. Laten we ons optrekken aan die succesvoorbeelden.'

Laatste station

'Als directeur-generaal ben je het laatste station voordat een voorstel naar de politiek gaat. Soms moet je op je strepen staan, als het belang van je eigen departement ondergesneeuwd raakt. En in andere gevallen, als je te dominant bent geweest, moet je juist meer ruimte geven. Uiteindelijk gaat het erom met welke blik je naar een probleem kijkt. Als dg moet je een drive bezitten om een goede maatschappelijke oplossing te willen bereiken. Dit gebeurt in je hoofd. Als ik ’s avonds in de spiegel kijk, vraag ik mezelf regelmatig af: heb ik dit echt nagestreefd, mijn uiterste best gedaan? Topambtelijk is dit een vereiste, een eis die je vervolgens uitdraagt richting je mensen.

Als zij botsen op het niet gehonoreerd krijgen van een belang of op zwaar tegenspel van een ander belang, in hoeverre heb je dat belang dan serieus genomen? Kun je toch niet een mooie oplossing opstellen? Kijk eerst naar de inhoud in plaats van financiën. Misschien kun je niet alle opties verwezenlijken, maar kom je toch tot een beter product.'

Vertrouwen is een onderliggend principe van de Omgevingswet. Voel je dat dit er is?

De Omgevingswet vraagt ons om bij samenwerkingen te werken vanuit vertrouwen. Dat vind ik een moeilijk begrip. Vertrouwen gaat er in mijn ogen van uit dat je de ander serieus neemt, naar hem of haar luistert, en bereid bent om de belangen van de ander ook echt mee te nemen. Het gaat om gedragskenmerken die leiden tot een betere oplossing. Dan voelt de ander zich gerespecteerd. Vertrouwen is het resultaat van de interactie, geen uitgangspunt. Je kunt wel mooi zeggen ‘we kennen elkaar nauwelijks maar moeten elkaar toch vertrouwen’, maar de ervaring met de ander moet groeien. Je kunt dit niet aan de voorkant decreteren.

Lees alle interviews

Meer interviews met directeuren-generaal en directeuren staan in het boekje Omgevingswet in uitvoering (pdf, 1.2 MB).