‘Stug volhouden, daar komt het op neer’

“Hoe benutten we de ruimte in de fysieke leefomgeving? Dat is waar de Omgevingswet over gaat. In sommige delen van Nederland wordt die ruimte alsmaar schaarser. Tegelijkertijd willen we er van alles mee: meer woningen, meer natuur, meer infrastructuur, enzovoort. Onze huidige wet- en regelgeving is opgebouwd vanuit de overtuiging dat controle het belangrijkste middel is. Maar als we de beperkte ruimte optimaal willen benutten, ligt vertrouwen meer voor de hand. Vertrouwen in het feit dat iedereen die er iets mee doet het algemeen belang voor ogen houdt.”

Gastheer van het gebied

“Bij die switch past een andere manier van werken; meer samen met andere overheden. Hoe dat er in de praktijk uitziet? Rijkswaterstaat beheert veel grond en water, we kunnen ons in die gebieden beperken tot infrastructuur – onze primaire taak – en voor de rest niets toelaten. Maar we kunnen ons er ook opstellen als gastheer.

En ervoor openstaan als initiatiefnemers iets willen in ons gebied, samen onderzoeken wat mogelijk is. Dat gastheerschap is nieuw voor onze organisatie. Als dg motiveer ik collega’s door letterlijk voor te doen hoe die rol eruit kan zien. Door hen die het al doen te belonen. En degenen die het nog niet doen erop aan te spreken, hen te vragen naar hun bezwaren.

Mensen geven doorgaans geen tegengas met slechte bedoelingen. Het komt voort uit een zorg, of omdat ze een situatie niet kunnen overzien. Het is mijn verantwoordelijkheid om die zorgen weg te nemen.

Dat doe ik door projecten te tonen waarin collega’s zich al als gastheer opstellen. Zoals de
uiterwaarden in Oost-Nederland. Dit is ons beheergebied, maar Staatsbosbeheer heeft hier eigendommen. Ons voornaamste doel is de waterveiligheid bewaren; bij Staatsbosbeheer staat natuur voorop. We trekken samen op in het beheer van het uiterwaardengebied. En werken graag mee aan het behoud van de natuur binnen de grenzen die waterveiligheid stelt.

We zijn gastheer van ons beheergebied

We bereiden collega’s voor op hun nieuwe rol door hen te trainen met behulp van
opleidingstrajecten, gericht op houding en gedrag. Maar dan geldt nog steeds: er zijn altijd voorlopers en mensen die het lastiger vinden. Stug volhouden, daar komt het op neer. En eerlijk gezegd vind ik dat een ontzettend leuke uitdaging.”

Omschakelen kost tijd

“Het Klimaatakkoord is een mooi voorbeeld van hoe we samenwerken met overheden en andere partijen. In het akkoord staat dat we Nederland duurzamer willen maken met behulp van niet-fossiele energie, meer biodiversiteit, meer bomen voor CO2-opslag. Daar is ruimte voor nodig. De beleids-dg’s die deze thema’s in hun pakket hebben, benaderden ons in het begin stuk voor stuk op eigen initiatief. De een wilde het over bomen hebben, de ander over biodiversiteit en ga zo maar door. Vanuit Rijkswaterstaat hebben we toen voorgesteld om bij elkaar te gaan zitten en ook aanbieders als Staatsbosbeheer en het Rijksvastgoedbedrijf uit te nodigen. Samen onderzoeken we hoe we de omgeving zo optimaal mogelijk kunnen benutten.

Van iedereen in zo’n overleg wordt verwacht dat hij of zij vooropstelt wat belangrijk is voor Nederland. Die omschakeling van het eigen naar het algemeen belang kost tijd. Voor ambtenaren, maar ook voor de politiek. Politici moeten ook op die manier gaan denken, anders gaat het niet werken.

Een hindernis is dat mensen gewend zijn om aan hun eigen belang vast te houden. Daar worden ze voor beloond. Financieringsstromen gaan nog veelal uit van sectorale belangen. Zo zijn er meer structuren die nog niet werken vanuit het idee van samenwerken vanuit een hoger doel. Om dat te bereiken, hebben we nog een hoop werk te verzetten. Dat kost tijd, zoals elke grote wetsverandering."

Nieuwe gewoontes kosten jaren

"Ons voordeel is dat we aan de uitvoerende kant van het spectrum zitten. We zien letterlijk wat er in de leefomgeving gebeurt. We zien wat de belangen zijn en waar ze botsen. En merken het direct als iets niet werkt. Ik durf niet te zeggen wanneer we klaar zijn. Vergelijk het met het voornemen gezond te gaan eten, terwijl je dat nooit hebt gedaan.  Waarschijnlijk duurt het jaren voordat je deze nieuwe gewoonte echt onder de knie hebt.”

Vertrouwen is een onderliggend principe van de Omgevingswet. Voel je dat dit er is?

Het geven van vertrouwen over en weer is niet altijd makkelijk; het komt te voet en gaat te paard. Van een systeem dat is ingericht op controle en sectorale belangen, gaan we naar een systeem dat uitgaat van het algemeen belang. Dat is een gigantische verandering.
De enige manier waarop vertrouwen ontstaat, is laten zien dat je bereid bent om je eigen belangen als het echt nodig is ondergeschikt te maken aan het algemeen belang.
Daar is geen toverstafje voor. Ik draag actief uit dat ik er vertrouwen in heb. Door me ernaar te gedragen in overleggen, erop te sturen, collega’s erop aan te spreken en hen aan te moedigen.

Lees alle interviews

Meer interviews met directeuren-generaal en directeuren staan in het boekje Omgevingswet in uitvoering (pdf, 1.2 MB).