'Verkokering? Die ontkennen wij!'

"Gemeenten hebben korte lijntjes met hun inwoners. Logisch dat zij meer beleidsvrijheid krijgen in de Omgevingswet. Maar het is niet zo dat het Rijk zich helemaal terugtrekt. We blijven meehelpen, onze opvattingen ter tafel brengen. Het verschil is dat het Rijk niet meer per se voorzitter is van het overleg. Het gebeurt naar mijn mening nu nog te vaak dat provincies en gemeenten hun claims indienen bij het Rijk, dat deze vervolgens wel of niet honoreert, waarna de kous af is. Dat noem ik geen samenwerken."

Minder onderhandelen

"Samenwerken lukt alleen als je je open opstelt. Als ik vanuit Binnenlandse Zaken  met provincies en gemeenten spreek over het digitaal stelsel leg ik direct mijn kaarten op tafel: ik vertel welk bedrag beschikbaar is, wat onze belangen zijn en heb begrip voor die van hen. Dat klinkt voor de hand liggend, maar zo doen we het lang niet altijd. We zijn nog veel met elkaar in onderhandeling. Bepaald niet effectief als het je doel is om het algemeen belang te dienen.

Het helpt om je ego en honger naar winst niet centraal te stellen.

Dat merken we ook bij de Nationale Omgevingsvisie; als je denkt vanuit het algemeen belang – wat is goed voor Nederland – kom je verder dan wanneer je er iets doorheen drukt omdat jouw minister wil scoren. Je wekt in ieder geval meer sympathie. En ja, dat is niet makkelijk binnen een systeem waarin rijksambtenaren nog worden beoordeeld op de resultaten die ze binnen hun sector behalen.

Maar ik zie ook dat die grenzen beetje bij beetje vervagen. Nu Stientje van Veldhoven Kajsa Ollongren vervangt, kom ik bijvoorbeeld veel vaker bij Infrastructuur en Waterstaat over de vloer. Als je elkaar vaker tegenkomt, leer je elkaar beter kennen. Dat is de enige manier om een vertrouwensrelatie op te bouwen."

Blijf weg van abstractheden

"Wanneer we andere overheden kennen, weten wat hun vraagstukken zijn en kunnen we er rekening mee houden. Bijvoorbeeld als het gaat om geluidnormering; kan iedere gemeente het waarmaken om daar binnen de door de Omgevingswet voorgeschreven termijn aan te voldoen?

Waarschijnlijk niet. Als we weten waar het wel en niet haalbaar is, kunnen we de gemeenten die het nodig hebben een jaar extra geven. Hoe je aan relaties bouwt, zowel met collega's als met de rest van de samenleving? Volgens mij door simpelweg heel veel met elkaar te praten. En dat kost tijd.

Anderzijds, als je in het begin goed met elkaar praat, bespaar je in een later stadium tijd. Ik denk dat we als overheden soms meer moeite kunnen doen om iets uit te leggen aan burgers. Er wordt weleens gezegd: 'Zij hebben er geen verstand van'. 'Leg het dan maar beter uit', is dan mijn antwoord.

Blijf weg van abstractheden, formuleer in plaats daarvan het specifieke probleem. Als een verandering uitlegbaar is, is de kans groter dat je er uiteindelijk begrip voor kweekt."

Afstemmen is geen samenwerken

"Zo was ik onlangs op bezoek bij een aardbeienkweker. In het kader van de nieuwe omgevingsvisie wilde men de rivier bij zijn kwekerij meer ruimte geven. Maar dat zou betekenen dat de aardbeienplantjes natte voeten zouden krijgen. Uiteindelijk heeft de kweker een stuk grond beschikbaar gesteld. In ruil daarvoor kreeg hij toestemming om zijn plantjes een meter boven de grond te zetten. Een bedrijf heeft er belang bij dat het in harmonie is met de omgeving.

Hoe ik medewerkers stimuleer om anders te werken? Ik geef hen mee dat het belangrijk is elkaar op te zoeken. Wanneer je in je eentje een stuk schrijft, kan dat efficiënt zijn. Maar het is niet per se effectief.

Profiteer van elkaars krachten, ga samen de diepte in. Collega- directeur-generaal Chris Kuijpers en ik hebben afgesproken dat wij onze portefeuilles delen.

We ontkennen daarmee de verkokering. Door het aan de top te ontkennen, kunnen we ook tegen directeuren en medewerkers zeggen: 'Het kan niet zo zijn dat je het niet kunt, want wij kunnen het ook.' Het zit ook in taal. 'Is afgestemd met' kan net zo goed betekenen dat je het stuk naar iemand hebt gemaild, geen reactie hebt gehad en ervan uitgaat dat het dan wel goed zal zijn. Afstemmen is geen samenwerken. Samenwerken betekent dat je actief contact zoekt en samen naar een oplossing zoekt. Ik stimuleer medewerkers om de telefoon te pakken en het niet te hebben over 'zij van de provincie of gemeente'. Die fout heb ik zelf in het begin gemaakt en dat werd me niet in dank afgenomen."

Meer uitvoeringskracht

"Wat nog beter kan? We zeggen gebiedsgericht en integraal te willen werken, maar we moeten uiteindelijk ook iets voor elkaar krijgen. Niet alleen signaleren, maar ook oplossen. In uitvoeringskracht kunnen we bij het Rijk nog wel wat meer de daad bij het woord voegen. Neem het Programma Aanpak Stikstof (PAS); er mocht van alles, als we daarna maar wel aan natuurherstel zouden doen. Dat laatste hebben we onvoldoende gedaan. We hadden daar geld in moeten stoppen, scherp moeten zijn op resultaten, het operationeel moeten maken. Je kunt beter een probleem oplossen dan er twintig in de lucht hangen."

Vertrouwen is een onderliggend principe van de Omgevingswet. Voel je dat dit er is?

Ik bouw aan vertrouwen door me in gesprekken met collega's van andere departementen en overheidslagen eerlijk en transparant op te stellen. Ik geef aan wat mijn randvoorwaarden zijn en waarom, zo kweek ik begrip. En ik luister, zorg dat ik weet waar de ander tegenaan loopt.

Directeuren-generaal en directeuren bij het Rijk aan het woord

Wat betekent de komst van de Omgevingswet voor de directeuren-generaal en directeuren bij het Rijk? Hoe kijken zij aan tegen de bijbehorende voorbereiding en samenwerking? In dit boekje vertellen directeuren-generaal en directeuren van verschillende departementen en uitvoeringsorganisaties wat hen bezighoudt in aanloop naar de Omgevingswet. Wat gaat goed, wat kan beter en hoe doen ze dat? Op welke voorbeelden zijn ze trots? En hoe zijn ze zelf een voorbeeld? Ook gaan de geïnterviewden in op het begrip vertrouwen, een onderliggend principe van de Omgevingswet. Voelen zij dat het vertrouwen er is? Lees en laat je inspireren.

Lees alle interviews

Meer interviews met directeuren-generaal en directeuren staan in het boekje Omgevingswet in uitvoering (pdf, 1.2 MB).