Brabantse Omgevingsscan

De Brabantse Omgevingsscan (BrOS) combineert data over onze leefomgeving op wijkniveau met de gezondheidsbeleving van Brabanders. Zo ontstaat informatie die als basis kan fungeren voor de ontwikkeling van de omgevingsvisie of het omgevingsplan.

Op dit moment bevat de BrOS 12 thema's over de leefomgeving, zoals geluid, geur en verkeer. De Omgevingsscan is ontwikkeld door de drie Brabantse GGD's en kennisinstituut Telos op basis van de SCRUM-methodiek. Projectleider Wieteke de Vries van GGD Hart voor Brabant vertelt hoe de 'BrOS' – genomineerd voor de Aandeslag-Trofee 2019 – tot stand kwam.

'In 2017 zijn we als GGD's met kennisinstituut Telos gaan brainstormen omdat de Omgevingswet in aantocht was. We wilden borgen dat gezondheid een belangrijke factor zou zijn bij het ontwikkelen van de omgeving. In een tweedaagse snelkookpansessie op basis van de SCRUM-methodiek met beleidsmakers, onderzoekers en stakeholders, veelal gemeenten, is het idee ontstaan om een monitoringsinstrument te ontwikkelen gericht op leefomgeving en gezondheid. Dit idee is later uitgegroeid tot de Brabantse Omgevingsscan', schetst De Vries de geboorte van de BrOS.

SCRUM

In het team dat voor het ontwikkelen van de BrOS geformeerd werd, had iedereen een belangrijk aandeel. Naast de beleidsmakers, onderzoekers en inhoudsdeskundigen op het gebied van de leefomgeving, bracht Telos veel kennis in van het gebruik en de visualisatie van open data. En De Vries zelf, die net een opleiding tot SCRUM-master had afgerond, kon de SCRUM-methodiek meteen gaan toepassen in de ontwikkelgroep. En hoewel deze methodiek voor sommige deelnemers nieuw was, merkte De Vries tot haar opluchting dat haar collega's zich er meteen voor openstelden. 'Dat vind ik echt knap, want SCRUM is een kort-cyclische methodiek met een vrij 'dwingende structuur' die voor veel ontwikkelteamleden behoorlijk afweek van hun normale werkwijze.'

Inzet en een goede samenwerking zijn belangrijk, maar financiële en bestuurlijke borging ook. Gelukkig bood een regeling van de GGD Hart voor Brabant hier mogelijkheden. 'De regeling kent subsidie toe aan innovatieve ideeën, maar alleen als dat idee door de wethouders uit de regio 'geadopteerd' wordt. Zo werd ons idee direct omarmd door wethouder Smit uit Oisterwijk. Dat zorgde niet alleen voor een financiële impuls, maar ook voor bestuurlijke borging.' De Vries: 'Daardoor konden we weer aanhaken bij de Brabantse Health Deal, een groot regionaal bestuurlijk samenwerkingsverband. Net als de BrOS heeft Health Deal tot doel om gezondheid en welzijn een stevige positie te geven in ruimtelijk-economische plannen.'

Stakeholders betrekken

Samenwerking met stakeholders – gemeenten en andere organisaties – is cruciaal. In dit geval niet zozeer om systemen en brongegevens aan elkaar te koppelen, want de databank van de BrOS bestaat uit publieke, open toegankelijke data. Maar wél om ervoor te zorgen dat je een instrument maakt dat ook daadwerkelijk door de beoogde doelgroep gebruikt wordt. De Vries: 'Daarom leggen we elke zes weken nieuwe ontwikkelingen voor in stakeholderbijeenkomsten, waarvoor we heel bewust een brede groep professionals van gemeenten en andere organisaties zoals o.a. omgevingsdiensten en veiligheidsregio's uitnodigen.'

Toch ontaardt dat niet in een soort Poolse landdag. 'De SCRUM-methodiek schrijft namelijk ook voor dat je voor de doorontwikkeling van je producten steeds een helder antwoord krijgt op specifieke vragen. Dus proberen we de input die we krijgen in een zo concreet mogelijke vorm te gieten', aldus De Vries. 'Wellicht zijn er professionals die moeite hebben met de methodiek, maar over het algemeen komen er toch enthousiaste mensen op de sessies af. Mensen die graag meedenken en dus ook gemotiveerd zijn om dat in deze vorm te doen.'

Continue feedback van stakeholders, bestuurlijke borging en een effectieve methodiek. Wat heeft dit tot nu toe opgeleverd? De Vries: 'Ik ben trots op de Brabantse Omgevingsscan die we samen hebben gemaakt. De combinatie van enerzijds gegevens over de leefomgeving en anderzijds informatie over de gezondheidsbeleving, maakt het een uniek instrument. We sluiten daarmee ook aan bij twee ambities van de Omgevingswet: het meer betrekken van de burger én de gedachte om gezondheid een prominentere plek te geven binnen de Omgevingswet.'

Doorontwikkeling

De informatie over de zogenaamde 'belevingsdata' is ontleend aan vragenlijsten. De Vries: 'Elke GGD in Nederland heeft de wettelijke taak de gezondheid van inwoners in het eigen gebied te monitoren. Aan de landelijke vragenlijsten die daarvoor gebruikt worden, hebben wij al jaren geleden vragen over de leefomgeving toegevoegd. Daardoor hebben we nu een rijk bestand voor de Omgevingsscan. We hopen natuurlijk op landelijke navolging, maar veel regio's stellen nu nog geen – of veel minder – vragen over de leefomgeving. We kijken ook naar andere ontwikkelrichtingen. Misschien kunnen we de data in de toekomst uitbreiden met gegevens van apps waarmee Brabanders zelf omgevingsfactoren in hun wijk 'meten'. We kijken ook of we met behulp van een methodiek van het RIVM wijkanalyses kunnen doorvertalen naar gegevens op buurtniveau. Wel anoniem natuurlijk, want we vinden privacy belangrijk. En tot slot voeren we ook gesprekken met o.a. de veiligheidsregio's om te kijken of we de Omgevingsscan kunnen verrijken met data over omgevingsveiligheid in relatie tot gezondheidsbeleving, zoals industrie of, elektriciteitsmasten. Hoe meer factoren de kaart kan tonen, hoe beter de afweging die handhavers en beleidsmakers in een bepaald gebied kunnen maken.'

Zolang er ontwikkelwensen zijn, blijven De Vries en de ontwikkelgroep 'doorscrummen'. De methodiek was nooit een doel op zich, al heeft de ontwikkelgroep er veel profijt van gehad. 'Maar dat kan alleen als je als organisatie risico's durft te nemen en mensen vrij wilt maken voor dit soort innovaties. Dat zou ik andere organisaties ook mee willen geven: geef je mensen de ruimte en er kunnen mooie dingen uit voortkomen, zoals de Brabantse Omgevingsscan.'

Foto: Jeroen Liebers - Studio 38c