Op fietssafari door Tilburg

Biodiversiteit

We begonnen het programma bijna letterlijk in de voortuin van Mischa, op de hoek van zijn straat. Deze straat is pas geleden ‘groen’ heringericht.

In overleg met de bewoners is de rijweg versmald en zijn plantvakken aangelegd en een variëteit aan bomen geplant.

Een gevarieerd soortenbestand helpt de biodiversiteit, maar maakt het groen ook robuuster tegen mogelijke ziekten. Voor de herinrichting stonden er alleen kersenbomen in de straat. Toen de eerste kersenboom het loodje legde door een ziekte, volgden de anderen snel. Bij herinrichting in Tilburg geldt het credo 'meer groen tussen gras en kruin'.

Groenbeleving op ooghoogte is belangrijk in een sterk versteende stadsomgeving

Kennis op ooghoogte

Tot niet zo heel lang geleden was het gewoon bij het beheer van de openbare ruimte om het gebruik van staande heesters en struiken zoveel mogelijk kort te wieken. Nu wordt vooral gezocht naar groen op ooghoogte. Dit versterkt de verbinding van het groen en het groen en de bodem en versterkt ook de groenbeleving van de mens in de stad. Groenbeleving is belangrijk in een sterk versteende stadsomgeving.

In Tilburg is een sterke toename van geveltuinen te zien, maar het groen op ooghoogte kan nog wat hulp gebruiken. Mischa toonde ons een plantengevel, een scherp groen contrast in een stenen omgeving. Zo'n plantengevel is ook weer opgebouwd uit verschillende soorten om de biodiversiteit te bevorderen. Inheemse planten hebben daarom de voorkeur, maar dat is niet altijd mogelijk. Daarnaast is er een voorkeur voor bloeiende planten met het oog op de aantrekkingskracht van insecten én de groenbeleving van mensen.

Nestkasten voor gierzwaluwen en vleermuizen

Even verderop in het centrum, het stenen hart Tilburg, ervoeren we tegelijkertijd hoe belangrijk groenbeleving is en hoe moeilijk het is om groen en natuur een plek in een stenen omgeving te geven. Tussen aanrijdende vrachtauto’s, die de horeca bevoorraden, en het kabaal van de bouwplaats van het nieuwe stadhuis door vertelde Mischa over hoeveel inzet er nodig is om tussen de monumentale panden en bedrijfsvastgoed een aantal klimplanten te realiseren.

Eenzelfde geldt voor het realiseren van nestkasten voor gierzwaluwen en vleermuizen in het nieuwe stadhuis. Bottleneck bij ontwerp en realisatie is in de meeste gevallen gebrek van kennis. Niet alle planten kunnen overal groeien.

Gierzwaluwen hebben geen pootjes van betekenis en hebben daarom minimaal drie meter nodig om genoeg snelheid te krijgen om uit het nest te kunnen vliegen. Twee meter vijftig is eenvoudigweg niet genoeg. Dit alles betekent dat Mischa en zijn collega’s betrokken (moeten) zijn bij alle aspecten van gebiedsontwikkeling, van ontwerp tot en met realisatie en beheer, om die kennis in te brengen.

Tilburg zet veel in op nestkasten voor vleermuizen en gierzwaluwen, met name bij nieuwbouw en herinrichting. Een mooi voorbeeld hiervan is de grote bouwopgave bij het Sint Pieterspark. Hier zijn meer dan honderd nestkasten geplaatst, een aantal daarvan in de vorm van een kunstobject dat verwijst naar de geschiedenis van de wijk.

Het is goed om te realiseren dat als het gaat om natuurinclusief bouwen met relatief kleine ingrepen veel kan worden bereikt, maar dat tegelijkertijd ook veel inzet nodig is om de benodigde kennis op de juiste plek te zetten.

Landelijke normering voor een basiskwaliteit natuur

Bekendheid met natuur en groen bij de ontwerpers, initiatiefnemers, uitvoerders en bewoners moet worden ontwikkeld. In de hele cyclus hebben we kennis op ooghoogte nodig. Daarbij helpen andersoortige 'kleine' ingrepen. Wethouder Rik Grashoff vindt die boodschap zo belangrijk dat hij graag op onze groep wachtte in het Sint Pieterspark.

'Kan-regeling' over natuurinclusief bouwen in Bbl?

Hij hield een pleidooi voor een vorm van landelijke normering, ofwel een definitie van een basiskwaliteit natuur. Een dergelijke normering helpt besturen, initiatiefnemers en bewoners om de natuur in de stad op ooghoogte te krijgen en te houden. Dat geeft houvast. Door het ontbreken daarvan heeft het stadsbestuur nu een zwakkere positie in gesprekken met ontwikkelende partijen.

Expliciet vraagt de wethouder om ten minste een 'kan-regeling' over natuurinclusief bouwen in het Bbl op te nemen. Dergelijke kleine aanpassingen staat het cyclisch werken van de Omgevingswet en het realiseren van maatschappelijke opgaven als woningbouw niet in de weg.

Grashoff: 'Met voldoende duidelijkheid over basiseisen ontkom je aan de schijnparadox dat aandacht voor natuur, groen en duurzaamheid ten koste gaat van het tempo van woningbouw.'

Gummen in plaats van tekenen

Al bij het begin van de excursie gaf Mischa aan dat wat hem betreft de opgave van natuurinclusieve inrichting eerder een kwestie is van gummen dan van tekenen. Je begint met een volledig groene straat en gumt alleen het groen uit waar je echt verharding nodig hebt. Elke baksteen en stoeptegel die kan worden verwijderd, moet eigenlijk worden verwijderd.

Een verrassend, maar mooi voorbeeld, daarvan is de afbouw van rijbanen. Zoals veel steden heeft Tilburg veel verkeer dat door Tilburg rijdt met een andere bestemming. Om te onderzoeken of dit anders kan, is gekeken naar welke rijbanen nu nodig zijn. Op basis van verkeerstellingen blijkt dat in een aantal gevallen dubbele rijbanen kunnen worden teruggebracht naar enkele rijbanen. Hierbij wordt asfalt vervangen door groen.

Ook worden stoepranden verwijderd. Dit zorgt weer voor afwatering naar het groen bij regenval. Wederom relatief simpele maatregelen met een hoge opbrengst, maar je moet er wel even aan denken.

Wonen in het bos

Slotstuk van de excursie was de locatie 'Wonen in het bos'. Hier is een innovatief watersysteem toegepast wat zorgt voor een natuurlijke verbinding van water en groen. In plaats van wateropvang via een hemelwaterriool is gekozen voor brede watergangen (waterwissels) die uiteindelijk samenkomen bij een opvangvijver. Ook hier is zoveel mogelijk gekozen voor inheemse bomen en planten. Er staan wel een paar stoere uitzonderingen, een paar platanen. Deze moesten verdwijnen bij herinrichting van het centrumgebied, maar zijn met succes herplant.

Leuk detail is de aangelegde speelplaats. We konden het nu niet zo goed zien, maar deze is omringd door een waterwissel. Dit betekent dat bij regen en hoog water deze alleen kan worden bereikt door gebruik van een klimmeubel. Hebben de kinderen in ieder geval geen last van hun ouders als het regent. Ouderexclusief speelplezier.

Gluren bij de buren

Persoonlijke verhalen zijn een grote inspiratiebron. Hoe doen anderen het? Waar lopen ze tegenaan? Waarom gaat het goed? En waarom gaat het soms ook minder goed? Wat leer je daarvan? Lees meer praktijkverhalen en kijk ook eens bij de blogs en interviews& op onze website Aan de slag met de Omgevingswet.