Kermis Langedijk door participatieproces weer feest voor iedereen

Anders samenwerken: kermis Zuid-Scharwoude als pilot

De kermis in Zuid-Scharwoude is een begrip. Bij menig inwoner van de gemeente Langedijk is de week na de derde zondag in september elk jaar aangekruist. En dat al ruim 120 jaar. Toch is niet iedere Langedijker blij met het jaarlijkse festijn dat midden in een woonwijk plaatsvindt. Zoals bewoners die plassende kermisklanten in hun voortuin aantreffen. En dus, zo dacht de gemeente Langedijk in 2018, een geschikt project om met participatie volgens de Omgevingswet weer te komen tot wat de kermis echt hoort te zijn: een volksfeest voor iedereen.

De gemeenten Langedijk en Heerhugowaard werken nu ambtelijk al nauw samen en willen in 2022 ook bestuurlijk fuseren. Ze bereiden zich ook samen voor op de komst van de Omgevingswet. Dat doen ze onder andere met praktijkcasussen, waarin ambtenaren ervaring opdoen met 'anders samenwerken', in de geest van de Omgevingswet. 'En één van die pilots', vertelt Astrid Breetveld, programmamanager Invoering Omgevingswet, 'is de kermis van Zuid-Scharwoude.' Haar collega Denise Miltenburg, die als medewerker APV over vergunningen voor evenementen gaat en daarom nauw betrokken was bij de pilot, vertelt waarom.

Astrid Breetveld (links) en Denise Miltenburg (rechts)

Kermis in woonwijk is goede casus voor participatie

Miltenburg: 'Er zijn meerdere evenementen voorgesteld als pilot voor de invoering van de Omgevingswet. De kermis is gekozen, omdat er veel bij elkaar kwam: het is een populair evenement met historische waarde, maar omdat het midden in een woonwijk plaatsvindt, zijn er ook mensen die er hinder van ondervinden. Bijvoorbeeld overlast van beschonken mensen of van het geluid. Een goede casus dus, om met verschillende partijen in gesprek te gaan en samen tot oplossingen te komen.'

Breetveld: 'We hebben met een extern bureau geïnventariseerd: welke partijen en belanghebbenden zijn er bij de kermis betrokken? Waar gaan we het over hebben? Dat was een interessant proces; de belangen leken eerst mijlenver uit elkaar te liggen, maar dat bleek mee te vallen.'

Miltenburg: 'We wilden het zelf organiseren, om er veel van te leren. Maar we hebben ook twee externe 'facilitators' ingeschakeld. Omdat zij meer ervaring hadden met het werven en aanspreken van de verschillende doelgroepen. Zo bleek dat wij als gemeente snel in de 'u-modus' zaten en dat werkt hier minder goed. Bovendien realiseerden we ons, dat we als gemeente ook partij zijn, met belangen en verantwoordelijkheden. Doordat de avond door de facilitators geleid werd, konden wij als gesprekspartner op een zuivere manier deelnemen aan de discussie.' Om alle belanghebbenden te bereiken, bracht Miltenburg vorig jaar samen met collega's de uitnodigingen bij bewoners langs.

Betrokkenen komen zelf tot goede oplossingen

De gemeente organiseerde een bewonersavond, waar zo'n 60 mensen aanwezig waren. Niet alleen bewoners uiteraard, maar ook ondernemers en ambtenaren. 'Alleen geen bestuurders', vertelt Miltenburg. 'Die wilden graag meedenken, maar door de aanwezigheid van bestuurders verandert de dynamiek nogal, en wij wilden juist een heel open verkenning.'

Tijdens deze avond werden de uitdagingen en oplossingsrichtingen verkend. Een selecte afvaardiging van de aanwezigen werkte dit als werkgroep vervolgens uit. En tijdens een tweede bewonersavond presenteerden de exploitanten de oplossingen die de werkgroep had opgeleverd. 'Dit werd ook heel positief door de omwonenden en anderen ontvangen. Er was één oplossing waar men zich niet in kon vinden en daarvoor werd ter plekke een alternatief uitgediscussieerd.'

Maar had dit alles ook het gewenste effect? Miltenburg: 'We hebben na de kermis een evaluatie gehouden met de betrokkenen en het aantal klachten was sterk afgenomen. Dit jaar hebben we opnieuw een bewonersavond georganiseerd. Er zijn na de kermis geen klachten binnengekomen, maar mogelijk ontvangen we die nog tijdens de evaluatiebijeenkomst. We zien namelijk een verschuiving van het indienen van individuele klachten naar het 'in de groep gooien' van klachten tijdens de evaluatiebijeenkomst. Dat is heel positief, omdat je dan meteen naar oplossingen kunt zoeken en kunt toetsen of een klacht breed gedragen wordt.'

Was het niet eenvoudiger geweest de locatie van de kermis te verplaatsen? Miltenburg: 'Natuurlijk hebben we die optie ook verkend, maar dat een kermis overlast veroorzaakt, betekent natuurlijk nog niet dat hij gelijk weg moet. Bovendien: de kermis is meer dan 100 jaar oud. Het is cultureel erfgoed en zo wordt dat ook de inwoners van Langedijk beleefd. Op de bewonersavond bleek dat de meeste omwonenden ook helemaal niet willen dat de kermis verplaatst wordt.'

Hoeveel mag je van ondernemers vragen?

Niet alleen de bewoners, maar ook de exploitanten toonden zich van hun beste kant in het proces. Miltenburg: 'De kermisexploitanten zijn dan weliswaar geen lokale ondernemers, maar hun families staan vaak al generaties lang op deze kermis, veelal met dezelfde attracties. Er is dus wel een historische band met de kermis van Zuid-Scharwoude. Ze doen en denken dus graag mee, maar vragen zich soms ook af: is er een grens? Alle oplossingen brengen voor hen ook kosten met zich mee, bijvoorbeeld voor extra verlichting of beveiliging. Het is wel zoeken naar de grens: wat mogen we van de exploitanten verwachten? Maar ook hier spreken we open met elkaar over.'

De pilot werd een succesvol voorbeeld van participatie, ook voor de bestuurders, weet Breetveld. 'Doordat de bestuurders dit ondersteunen en aandurven, laten ze zien dat we gelijkwaardig met partijen om de tafel willen zitten waar we normaal een andere verhouding mee hebben.' Miltenburg vult aan: 'En daarom heeft het bestuur aangegeven ook de aanpassingen aan het horecabeleid die de komende twee jaar nodig zijn, via een soortgelijk traject te willen bepalen.'

Regelgeving frustreert soms burgers én ambtenaren

'Bovendien', weet Astrid Breetveld te vertellen, 'verdiepen de gemeenten zich verder in de nieuwe manier van samenwerken die de ruggengraat vormt van de Omgevingswet. Dat gebeurt in zogenaamde Mastercircles. We zijn met zes Mastercircles gestart, waarbij we zes ambtenaren opleiden die samenwerken in groepjes met gedreven collega's. In die cirkels kijken ze naar vraagstukken waar de regelgeving, tot frustratie van burgers én ambtenaren, knelt.'

Miltenburg: 'Zelf leid ik ook een Mastercircle. Dat is een casus waarbij een sociaal bewogen particulier subsidie aanvroeg voor het organiseren van een bingobijeenkomst. Omdat we de initiatiefnemer kennen als een geëngageerde inwoner die de sociale cohesie binnen kwetsbare groepen wil versterken, hebben we dit initiatief ondersteund met een subsidie uit het Leefbaarheidsfonds. Maar mijn APV-collega's zijn genoodzaakt om te toetsen aan de Wet op de kansspelen, die hier veel beperkingen opwerpt.' Breetveld: 'Zo'n situatie is voor ambtenaren heel frustrerend, wanneer het instrumentarium niet voorziet in een oplossing.'

Hoe kun je maatwerk toepassen wanneer het schuurt?

In de Mastercircle van Miltenburg wordt volgens het principe van morele oordeelsvorming geredeneerd om zo het juiste antwoord te vinden op moreel lastige vragen uit de werkpraktijk. Wetten, regels en voorschriften geven niet altijd uitsluitsel; sociale normen kunnen ook niet altijd de maatstaf zijn en welke rol speelt de politiek?

Miltenburg: 'De meeste ambtenaren willen graag meedenken bij dilemma's en worden enthousiast van meer ruimte voor maatwerk. Maar zowel voor hen als het bestuur is het ook spannend: is dit wel de juiste oplossing; is deze oplossing wel 'Raad van State-proof'? Samen met het bestuur verkennen we de randvoorwaarden en dilemma's. De vraag is: wat is er nodig, om te zorgen dat ambtenaren zich straks met het nieuwe werken voldoende gedekt voelen om maatwerk toe te passen als het echt schuurt? Hoe zorgen we ervoor, dat zij zelf deze verantwoordelijkheid kunnen én willen nemen?'

Zowel Breetveld als Miltenburg hebben veel opgestoken van het participatietraject rond de Kermis. 'Wat we geleerd hebben, is: bespreek vooraf helder ieders taken en rollen. Want dat was nu nog wel zoeken', zegt Miltenburg. Breetveld: 'En mensen moet ook wennen aan het gedeelde eigenaarschap; de gemeente is niet overal meer van. Je moet elkaar ook op eigen verantwoordelijkheden kunnen aanspreken. De gemeente kan soms slechts verbinder of intermediair zijn. Dan moet je als bewoner of ondernemer zelf ergens energie in stoppen. Dat is niet altijd makkelijk.'

Verrassende bereidheid tot samenwerking bij alle partijen

Bovenal zijn ze erg blij verrast door de bereidheid tot samenwerking bij alle partijen. 'Ik vind het echt verrassend dat het zo goed werkt. Je komt er altijd uit wanneer je naar elkaar wilt luisteren', zegt Breetveld. Miltenburg: 'Ik hield voor de eerste bewonersavond rekening met boze omwonenden en vond het best spannend. Maar iedereen deed en dacht heel goed mee, op een prettig toon. En nog steeds, bij elke bijeenkomst.'