Te Koop: watertoren Culemborg

Watertorens. Er werden er 260 in Nederland gebouwd om druk te houden op het waterleidingnet. De meeste zijn inmiddels buiten gebruik en voor velen wordt een herbestemming gezocht. Zo ook in Culemborg. Toen waterleidingbedrijf Vitens haar watertoren in Culemborg te koop zette, werd direct meegegeven dat bij de verkoop naast de financiële opbrengst ook het toekomstige gebruiksdoel belangrijk was. 'We zijn immers honderd jaar buren geweest en willen op een verantwoorde manier een goede buur voor de toekomst zoeken.'

Buurtbewoners maakten in opdracht van Vitens zelf de verkoopbrochure voor de watertoren en werden ook betrokken bij de weging van de ingediende plannen. Met succes. Op een woensdagochtend in augustus praat een brede groep betrokkenen na over hoe het allemaal gelopen is. Locatie: bovenin de – inmiddels met brede instemming – verkochte watertoren.

No-go area met uitzicht

'Toen wij hier in 2010 kwamen wonen', vertelt buurtbewoner Jenk Stronk, 'verbaasde ik me al over de wat vervallen watertoren met pompgebouw in een ‘no-go area’. Midden in de woonwijk. De watertoren was buiten gebruik en de grond was bestemd als waterwingebied. En daar mag en kan je niks mee: er mag geen spijker aan verbouwd, er mag geen auto parkeren en het is verboden toegang voor iedereen. Toen zijn we als buurtbewoners op onderzoek uitgegaan. Er mag niks, maar we wilden toch weten wat de mogelijkheden waren. Eerst dachten we nog aan duurzame reclame op de toren, maar toen kwamen we een aantal keer bovenin en wisten we: 'Dit uitzicht moet beschikbaar komen! Het was prachtig!'

'Toen we in 2016 de stichting watertoren Culemborg oprichtten was dat dan ook onze belangrijkste missie: het behoud van het uitzicht.'

Herbestemmen

In 2005 stelden waterleidingbedrijf Vitens de toren en het pompstation buiten gebruik. De bewonersvereniging wilde graag betrokken worden bij de nieuwe bestemming van de toren. Ze wilden ervoor zorgen dat uiteindelijk iedereen in de omgeving blij zou zijn met de nieuwe bestemming. Dat rekening werd gehouden met alle belangen. 'Wij hebben Vitens het idee aangedragen om de bebouwing van de kavel los te weken. De bestemming waterwinning zou dan behouden kunnen blijven voor het perceel, maar niet voor de gebouwen. Vitens wilde wel meewerken als pilot om de bestemming voor een deel te wijzigen. En gaf ons daarvoor een betaalde opdracht.'

In vijf stappen naar verkoop

Een traject van vier jaar volgde, waarin Vitens en de buurt samen opliepen naar de verkoop van de toren. Samen zetten zij 5 stappen.

Je positie in het proces is afhankelijk van het commitment dat je krijgt van anderen.

Sleutels tot succes

Alle betrokkenen kijken met bewondering terug op de rol en inbreng van de ander. De stichting en Vitens maakten het voor de gemeente mogelijk om los te laten en afstand te houden. Beiden wisten goed wat ze wilden en staken de handen uit de mouwen. Evert van Harn (Vitens) was bijzonder open en transparant in zijn communicatie en tegelijkertijd ook duidelijk in het aangeven van de grens aan de participatie. De stichting opereerde bijzonder professioneel en transparant richting haar eigen achterban.

Eén aanspreekpunt

'Een belangrijke andere sleutel tot succes bleek de beperkte wisseling in personen. We hebben gelukkig maar liefst vier jaar met Evert van Vitens mogen werken', vertelt Jan met trots. 'Toen het even dreigde dat Evert niet langer betrokken zou zijn, schrokken we erg. Gelukkig is toen bij Vitens alsnog besloten dat Evert de verkoop helemaal zou afronden. Ook Angela – van gemeente Culemborg – is al lange tijd betrokken. Evert en Angela hebben ook écht commitment. En dan wordt alles mogelijk.'

Vertrouwen geschaad

De buurtbewoners hebben zelf het zorgvuldig opgebouwde vertrouwen een keertje geschaad. Op het gegeven moment liep het proces niet goed. Het werd steeds stroperiger en er gebeurde maar niks. De stichting heeft toen rechtstreeks contact gezocht met de directeur van Vitens - buiten Evert om. En ze kregen direct lik op stuk. De directeur mailde terug – met een cc naar Evert – dat ze zaken moesten doen met Evert. 'Dit was zeer leerzaam voor de stichting. In de volgende vergadering hebben we direct het boetekleed aangetrokken', vertelt Jan. 'Evert heeft dat geaccepteerd. Dat was wel een heel belangrijk moment voor het vertrouwen tussen alle betrokkenen, dat werd alleen maar sterker.'

Beloning van vrijwilligers

Op een gegeven moment begon de stichting als vrijwilligersorganisatie kosten te maken. Soms ontbrak het bijvoorbeeld aan een specifieke expertise in de buurt en moesten ze iemand inhuren. 'Er zit een grens aan het monsterwerk dat vrijwilligers verrichtten. Ze besteden zeeën van tijd, gaan tot het gaatje. Maar dat houdt een keertje op', vertelt Arjen. 'Waardering is dan erg belangrijk. Binnen de stichting hebben we afgesproken dat iedereen zijn uren bijhield. Met het geld dat Vitens betaalde voor de verkoopbrochure is een uurtarief uitgerekend. Daarop is iedereen die dat wilde, uitbetaald. Zo is iedereen gewaardeerd voor zijn uren, hoe minimaal het uurtarief uiteindelijk ook was.'

Bestemmingsplanwijziging als sluitstuk

De nieuwe eigenaar is nu bekend. Hij werkt verder aan zijn plan voor de watertoren. Vitens heeft de samenwerking verlaten, zij zijn immers geen eigenaar meer. Gelukkig vraagt de nieuwe eigenaar al vanaf de start input vanuit de buurt. En is de nieuwe eigenaar direct lid is geworden van de bewonersvereniging BEL.

De gemeente wil graag een stedenbouwkundige invulling van het plan ontvangen voor de bestemmingsplanherziening. Zij gaan het plan dan beoordelen en afwegen. Wat daarbij zal helpen is dat de concrete plannen opnieuw in nauwe samenspraak met de omwonenden worden gemaakt. Het zou prachtig zijn wanneer de bestemmingsplanprocedure straks een formeel traject is om het plan planologisch mogelijk te maken, vertelt Angela van de gemeente. Zodat de ruimtelijke procedure het sluitstuk gaat zijn van jarenlange gezamenlijke en gedragen planvorming.