Omgevingscontract Nigtevecht en Weesp

Eerste omgevingscontract in Nederland

In 2015 introduceerde Tertium samen met de Universiteit van Amsterdam het eerste omgevingscontract in Nederland. Daarbij sluiten ontwikkelaars met de omgeving een contract af over de voorwaarden waaronder een project mag plaatsvinden. Michiel Hulshof vertelt hoe het contract tot stand kwam via de zogenoemde RAP-methode.

Vroeger betrokken

In Nederland zijn we gewend om pas in een laat stadium echt goed met elkaar om de tafel te gaan over een plan van de overheid of projectontwikkelaar. Ook als het over het gebied gaat waarin we zelf leven. Wij vinden het belangrijk dat omwonenden, grondeigenaren en andere belanghebbenden al bij de start van een project betrokken worden op een manier die voor iedereen kristalhelder is. We denken dat u daarmee meer draagvlak creëert. En dat het project daardoor beter slaagt. De RAP-methode leidt tot een omgevingscontract, waarin initiatiefnemers van ruimtelijke projecten afspraken maken met alle partijen en bewoners in de omgeving. Zo voorkomt u vrijblijvendheid.

Op z’n Amerikaans

Het omgevingscontract is een idee uit Amerika. Community Benefits Agreements (CBA’s) noemen ze het daar. Wij hebben dat idee samen met de Universiteit van Amsterdam vertaald naar de Nederlandse situatie. Twee jaar geleden wilde het waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) en uitvoeringsorganisatie Waternet deze aanpak uitproberen. Wij begeleidden hen daarbij. Uiteindelijk leidde dit tot een omgevingsconvenant tussen het waterschap en bewoners, ondernemers en belangenorganisaties in de omgeving van Nigtevecht en Weesp. Vanwege veiligheidseisen moest daar 5 kilometer dijk worden verbeterd. De methode beviel zo goed dat die inmiddels vaste praktijk is geworden.

Interviews

Het gebied langs de Vecht was complex: de dijk liep door 2 gemeenten en 2 provincies, en er wonen zowel agrariërs als woonarkbewoners in een zeer karakteristiek landschap. In plaats van af te wachten tot er protest zou ontstaan, benaderden we bewoners, natuurorganisaties, boeren en andere betrokkenen voor uitgebreide interviews. We stelden daarbij vragen als ‘Wat betekent de dijk voor jou?’, ‘Hoe wil je betrokken worden bij dit project?’, maar ook ‘Welke eisen stel je?’ en ‘Wanneer zou je bezwaar maken?’ Die interviews waren waardevol, omdat we zo de belangrijke knelpunten boven water kregen. Zoals het aansluiten van woningen op het gasnet en het herplanten van bomen op de dijk. Dat proces duurde een maand of twee.

Vechttafels

Vervolgens organiseerden we over die knelpunten een aantal bijeenkomsten: de ‘Vechttafels’. Daar werden de knelpunten uitonderhandeld. Zo besloot het waterschap knotwilgen op de dijk te gedogen, mits een groep dijkbewoners een vereniging zou opzetten die de bomen zou onderhouden. Deze afspraak is uiteindelijk opgenomen in het omgevingsconvenant, en vastgesteld door het waterschap. Tijdens zo’n bijeenkomst moet u van tevoren wel duidelijk communiceren dat het om gezamenlijke belangen gaat, niet om individuele punten zoals een privéoprit. Een belangrijk punt was dat omwonenden het redelijk vonden dat Waternet zich wel kon inspannen voor gas en snel internet, maar niet zelf die voorzieningen kon realiseren. Nog mooier was geweest als die partijen ook aan tafel hadden gezeten.

Weerstand uitlokken

In het begin was niet iedereen blij met dit experiment. Sommigen vreesden dat we juist weerstand zouden uitlokken als we mensen en organisaties zo direct zouden vragen naar hun strijdpunten. Anderen waren bang dat op die manier ruimte verloren zou gaan voor politieke afwegingen.

Maar gaandeweg zag iedereen dat het werkte. Dat de LTO, die opkomt voor de belangen van boeren, juist bereid was om échte afspraken te maken en zelfs een beetje in te schikken. Ook de woonarkbewoners waren in eerste instantie geen makkelijke club. Maar toen zij later samen met elkaar aan de ‘Vechttafel’ zaten werden ze wat gematigder, ze corrigeerden elkaar. De politiek zag de methode als een kans om zich minder met details en meer met hoofdlijnen bezig te houden.

Het kan ook mislukken

Een omgevingscontract heeft niet altijd zin. U kunt het alleen afsluiten als het project een zekere omvang heeft. En aan het begin actie onderneemt. Een project moet mensen en organisaties raken, anders nemen zij niet de moeite om er zwart op wit afspraken over te maken. En het kan ook gewoon mislukken. We zijn ook wel eens door de gemeente Amsterdam benaderd om de aanpak toe te passen bij de vernieuwing van het Zeeburgerpad in Amsterdam-Oost. Maar de situatie was daar al uit de hand gelopen, bewoners hadden al een actiegroep opgericht tegen het project en stonden bij de rechter. Dan bent u er te laat bij.

Goed afgebakend

Als u een omgevingscontract wilt afsluiten, moet de opdracht van het project heel duidelijk zijn afgebakend. De initiatiefnemer en de andere partijen moeten het willen. Anders zet niemand zijn handtekening.