Ontwerpend onderzoek Doetinchem

De gemeente Doetinchem is voortvarend bezig met de implementatie van de Omgevingswet. Met behulp van Ontwerpend Onderzoek worden in 11 deelgebieden samen met inwoners en bedrijven deelvisies opgesteld die uiteindelijk in 2021 moeten leiden tot 1 breed gedragen omgevingsvisie waarin de beleidsprioriteiten en de opgaven die voor inwoners belangrijk zijn, elkaar vinden. Doetinchem ontving een nominatie voor de Aandeslag-Trofee 2019 voor deze aanpak. Projectleider Yana van Tienen vertelt hoe de gemeente te werk is gegaan.

'Sinds medio 2017 zijn we druk bezig met een steeds breder projectteam en diverse tijdelijke specialistenteams. We zijn inmiddels in de derde fase van het proces. In de inventarisatiefase hebben we in kaart gebracht welke veranderingen er met de Omgevingswet op ons afkomen. We hebben toen ook een interne campagne opgestart om onze collega’s voor te lichten en om hen te inspireren mee te doen met de nieuwe werkwijze die de Omgevingswet vereist. Deze inventarisatiefase leidde tot een groeiboek dat richting gaf aan de tweede fase waarin we keken wat nu goed bij onze gemeente past. Want naast denken 'in de geest van de Omgevingswet' is het uiteraard ook belangrijk om je bewust te zijn van wat werkt en past in jouw gemeente. En waar integraal werken en andere aspecten die samenhangen met de Omgevingswet nu al in losse projecten wordt toegepast, zal deze nieuwe manier van werken straks in de hele organisatie gemeengoed moeten worden', schetst Van Tienen.

Van na elkaar naar náást elkaar

Waar die verandering op neerkomt: 'In de oude werkwijze volgde alles elkaar op. Straks doen we alles naast elkaar en die benadering passen we nu in het Ontwerpend Onderzoek al toe. Vroeger maakte je een visie en dan was het afwachten of en wanneer die vertaald werd naar een omgevingsplan of maatregel. Dat maakte het lastig om de uitvoering goed te laten aansluiten. Nu streven wij naar een werkwijze waarbij de visie die je bedenkt veel dichter bij de uitvoering ligt.'

Van Tienen noemt een voorbeeld: 'Bij onze Kruisbergse Bossen ligt een mooie woonwijk. Als men daar vindt dat de omgeving alleen gebruikt mag worden voor recreatie en dit later blijkt te betekenen dat er ook motorcrosses en muziekfestivals mogen plaatsvinden, dan is een reactie te verwachten dat betrokkenen dát niet bedoelden met 'recreatie'. Dan moet je onderzoeken waar de grenzen wél liggen. Om die zoektocht tussen de grote lijnen van de visie en wat dit betekent voor mensen, gaat het in ons Ontwerpend Onderzoek.'

Het gaat er volgens Van Tienen niet alleen om meer draagvlak te creëren voor gemeentelijk beleid, maar om een werkwijze te ontwikkelen die inwoners uitnodigt om dat beleid samen vorm te geven. 'Daardoor ontstaat meer draagvlak. De betrokkenheid zorgt er ook voor dat het beleid herkenbaarder wordt, waardoor initiatieven vanuit de gemeenschap beter zullen aansluiten bij de omgevingsvisie. En dat voorkomt hopelijk weer veel bezwaarprocedures waar niemand blij van wordt.'

Slim samenstellen

Op grote schaal participatie organiseren in de gemeente is nog niet zo eenvoudig, wist de gemeente. Daarom is het grondgebied van Doetinchem voor dit proces in elf deelgebieden gesplitst. Niet alleen maakte dit de afstand tot de inwoners kleiner en het participatieproces overzichtelijker, maar door de deelgebieden slim samen te stellen met een mix van functies - wonen, groen en bedrijven - werden betrokkenen uitgedaagd om over grenzen heen te kijken. 'Daarnaast zijn er natuurlijk gebiedsoverstijgende opgaven', vertelt Van Tienen. 'Het kan dus niet zo zijn dat in alle deelgebieden wordt gezegd 'we willen geen windmolens en geen zonne-energie'. Want dan kunnen we onze ambitie om Doetinchem in 2030 een energieneutrale gemeente te laten zijn, niet realiseren.'

Om de opgaven zoals die in de gebieden leven te koppelen aan de bestuurlijke beleidsprioriteiten, zijn bovendien zeven beleidsclusters geformuleerd en heeft elk deelgebied als 'startpunt' twee prioritaire beleidsclusters meegekregen. Zo is het beleidscluster 'Beleving' voor het centrumgebied van groot belang. De werkwijze had nog een ander belangrijk voordeel. Van Tienen: 'De beleidsclusters zijn een mix van thema’s, samengesteld uit ruim dertig beleidsstukken. We hebben in Doetinchem zes wethouders die vrijwel allemaal twee deelgebieden 'geadopteerd' hebben. Dat betekent dat ze daardoor ook altijd geconfronteerd worden met vraagstukken die buiten de grenzen van hun eigen portefeuille vallen. Daarmee wordt het integrale werken ook op bestuurlijk niveau sterk gestimuleerd.'

Eenheid en verscheidenheid

Karakteristiek voor de Doetinchemse aanpak is de mix van eenheid en verscheidenheid. Er is gekozen voor elf deelgebieden, elk met eigen prioritaire vraagstukken en ook elk met een bij dat gebied passende participatiemethode. Maar er zijn ook kaders, zoals een koersdocument en een set instrumenten, waaronder een 'storymap' waarmee de deelgebieden zelf online hun toekomst kunnen visualiseren door verhalen en gebeurtenissen vast te leggen. "In elk deelgebied – we zijn nu in vijf actief en volgend jaar volgen de andere zes – werken een externe procesleider en een kernteam aan het verzamelen van input voor een deelvisie. Dat team start met een 'gebiedsfoto' waarin is opgenomen wat we weten over de actuele opgaven van dat gebied.

Maar omdat zowel de procesleiders als de gebieden verschillen, ontstaat overal een ander plan van aanpak. In het ene gebied bleek een online enquête het beste te werken om betrokkenheid te stimuleren. In een ander gebied bleken mini-ateliers effectiever, door de aanwezigheid van een ziekenhuis en lyceum. En in een buitengebied werden focusgroepen georganiseerd om eerst de verschillende opvattingen over het gebruik van de ruimte te kunnen ventileren. In het ene deelgebied is het kernteam puur ambtelijk, in het andere zie je dat actieve bewoners zitting willen nemen."

In april volgend jaar is alle input uit de deelgebieden opgehaald en volgt er nog een brede sessie waarin de opbrengst wordt voorgelegd aan wie heeft meegedacht of alsnog wil meedenken. Ook wordt in een expertmeeting dan getoetst of de beleidsclusters goed gedekt zijn. Dan wordt, afhankelijk van de consensus die dan bereikt is, nog een slotmanifestatie of een online consultatieronde georganiseerd. In december 2020 moet de brede omgevingsvisie dan klaar zijn. "Dat is eerder dan de Omgevingswet voorschrijft, maar voor ons vormt de visie ook een voertuig om de werkwijze toe te passen en al na te denken over andere zaken die wel voor de invoering van de wet klaar moeten zijn."

Van Tienen is dus nog niet klaar, maar kan al wel wat wijze lessen delen voor andere gemeenten. 'Bestuurlijk commitment voor de werkwijze is belangrijk en wij hebben gelukkig een enthousiast college én een enthousiaste raad. Het kost wel tijd en energie om iedereen aangehaakt te houden. Je moet er bij zo’n vernieuwende aanpak ook rekening mee houden dat je soms twee stappen vooruit zet en weer eentje terug. Dingen gaan vaak anders dan je verwacht, dus als je zenuwachtig wordt van onzekerheid, kun je je beter niet in zo’n proces storten. Maar als je juist wel van die ruimte houdt, kun je met deze aanpak ook heel veel uitproberen.'

Foto: Coen van de Rakt