Oosterwolders richten hun eigen leefomgeving in - Winnaar Aandeslag-Trofee 2020

Uitdaging en kans

Wil je een traditionele woning bouwen in Oosterwold? Dat kan. Maar als jouw buurman in een vuurtoren wil wonen, kan dat ook. ‘Almere heeft al lange tijd een traditie van particulier opdrachtgeverschap’, vertelt gebiedsregisseur Werner Brouwer. ‘Maar waar particulier opdrachtgeverschap eindigt bij het tuinhek of de gevel van de woning, gaat project Oosterwold veel verder. Initiatiefnemers zijn zelf verantwoordelijk voor de aanleg en het onderhoud van hun wegen, speeltuintjes, verlichting en andere onderdelen van de openbare ruimte.’

Voor de een is dit project een enorme uitdaging en een kans, de ander vindt het helemaal niets. Dat is ook juist wat het project voor de Metropoolregio Amsterdam (MRA) heel interessant maakt, vertelt Brouwer. ‘Dit project trekt andere typen mensen aan dan bewoners die bijvoorbeeld in een kant-en-klaar huis in het centrum van Almere willen wonen. De MRA krijgt mede door dit project een divers aanbod van woonmilieus. En dat geeft de regio een belangrijke aantrekkingskracht.’

Stadslandbouw als drager

Het project in Oosterwold is een samenwerkingsverband tussen de gemeente Almere, de gemeente Zeewolde, het Rijksvastgoedbedrijf, het Waterschap Zuiderzeeland en de Provincie Flevoland. Zij spelen in dit project een heel andere rol dan ze normaal doen.

Er ligt geen plan voor de komende jaren dat overheden hebben gemaakt en gaan realiseren. Die plannen maken de initiatiefnemers namelijk zelf. Overheden begeleiden hen waar nodig en bieden het raamwerk waarbinnen initiatieven mogelijk zijn.

Brouwer: ‘Initiatiefnemers mogen zelf bepalen welk stuk grond ze willen kopen en welke vorm de kavel heeft. Wij hebben wel een aantal functies vastgelegd die zij op die kavel moeten realiseren. Elke initiatiefnemer moet bijvoorbeeld een stukje van de openbare weg op zijn perceel aanleggen. Verder is elke initiatiefnemer verplicht om 50 procent van zijn kavel voor stadslandbouw te reserveren. Dat geldt voor iedereen, ook voor bijvoorbeeld scholen en supermarkten. Veel bewoners kiezen voor boomgaarden en moestuinen. Maar ook schapenweiden en wijngaarden komen voor.’

Duurzaamheid en zelfvoorzienendheid zijn belangrijke uitgangspunten van het project. De nutsbedrijven zorgen voor elektriciteit en water, maar bewoners regelen zelf de afwatering, kringlopen en energievoorziening op hun perceel.

Vrijlaten is een opgave, maar levert ook veel op

Je eigen afwatering regelen of ruimte reserveren voor een stuk openbare weg. Het is voor veel initiatiefnemers geen dagelijkse kost. Daarom bieden de overheden als één overheid begeleiding in de vorm van een interactief handboek.

Initiatiefnemers lezen daarin waar ze in hun plannen aan moeten denken en wat de randvoorwaarden van het project zijn. Brouwer: ‘Naast de individuele begeleiding van de initiatiefnemers kijken we in werkgroepen ook samen met bewoners naar zaken in de openbare ruimte. Hoe regel je bijvoorbeeld handhaving in het gebied? In die werkgroepen zitten steeds weer andere bewoners, die zich aanmelden via Platform Oosterwold. Zo voorkomen we dat slechts een paar bewoners alle initiatiefnemers vertegenwoordigen.’

Dit project is voor zowel initiatiefnemers als de overheid een leerproces, benadrukt Brouwer. ‘Wij zijn als overheden zo gewend om achter de tekentafel maar alle beslissingen te nemen. Hier gaat het echt andersom. Dat is voor overheden ook heel erg wennen. Zij moeten goed afwegen waar hun inbreng echt noodzakelijk is en waar het eigenlijk bemoeizucht is. Vrijlaten is best een opgave.

Tegelijkertijd zie je dat er juist door het vrijlaten goed wordt samengewerkt. Tussen ons als overheden én tussen de initiatiefnemers onderling. Je faciliteert meer als overheid en je stimuleert dat initiatiefnemers participeren. Ze moeten immers met elkaar bepalen waar een weg en andere voorzieningen komen.’

Iedere initiatiefnemer is een mini-ontwikkelaar

Geen reclame maar organische groei

Een belangrijk uitgangspunt van Oosterwold is dat het organisch moet groeien. Brouwer: ‘Wij maken absoluut geen reclame. We accepteren gewoon: als het langzaam gaat, gaat het langzaam. In het eerste jaar hadden we acht initiatieven. Dat is niet veel op een stuk grond van 4.300 hectare. Nu, 4 jaar later, staan er 1.250 woningen. Uiteindelijk zullen er 15.000 woningen in het gebied komen.’

Toen het project startte, was het het eerste in zijn soort. Inmiddels zijn er meer projecten in Nederland die op Oosterwold lijken. ‘Die hebben denk ik met een schuin oog naar ons gekeken. Maar Oosterwold is zeker wel het enige project op deze schaal. We hebben het over 4.300 hectare, dat is zo groot als de hele gemeente Amstelveen.’

Het project deelt de geleerde lessen regelmatig met de buitenwereld. ‘We vinden het onze taak om onze kennis en ervaringen te delen. Niet alleen binnen Nederland: er is bijvoorbeeld ook belangstelling vanuit de rest van Europa, de VS en Azië. Wij verzorgen dan ook regelmatig voorlichtingen en excursies voor andere gemeenten en projectontwikkelaars. We hebben ook een video gemaakt die voor iedereen te zien is.’

Wens voor de toekomst

Al verlopen nog niet alle collectieve beslissingen van de initiatiefnemers vlekkeloos, Brouwer ziet ook veel mooie initiatieven gloren. ‘Door op deze manier te werken, ontstaan initiatieven die elders niet kunnen omdat ze niet in een bestemmingsplan passen. De economie die ontstaat is ook interessant. Ik zie bijvoorbeeld dat bewoners samen zorgen dat hun verbouwde groenten op de markt terechtkomen. Er is nu een idee voor een soort markthal die ook dient als ontmoetingsplek.

Ik hoop dat dit project een duurzame samenleving oplevert. Dat het collectieve idee ook gedragen wordt door de tweede, derde en vierde generatie die hier later gaan wonen. Oosterwold is echt zoals we willen dat de Omgevingswet werkt: ruimte geven voor initiatieven, een faciliterende overheid die samenwerken en participatie stimuleert. Het kan echt in Almere!’

Meer informatie

• Het project Oosterwold kreeg tijdens de Inspiratiedag op 19 januari 2021 de Aandeslag-Trofee 2020 uitgereikt.
• Lees het verhaal van 1 van de 2 andere genomineerden, de werkgroep Meervoudige vergunningen, regio Utrecht.
• Lees het verhaal van 1 van de 2 andere genomineerden, het Waterschap Limburg.
• Lees meer over de Aandeslag-Trofee 2020.