Participatie vraagt om capaciteit en interdisciplinair samenwerken

Karin van Gammeren is Omgevingsadviseur bij de nieuwe gemeente Hoeksche Waard, die op 1 januari 2019 ontstond uit een samenvoeging van de gemeenten Binnenmaas, Cromstrijen, Korendijk, Oud-Beijerland en Strijen. Terwijl de gemeentelijke herindeling de gemoederen nog bezighield, nam de gemeente het moedige besluit om de ruim 85.000 inwoners van de nieuwe gemeente te betrekken bij het opstellen van de nieuwe omgevingsvisie. 'Sterker nog: we hebben de omgevingsvisie écht samen met actieve inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties geschreven!' vertelt Van Gammeren.

Herindeling aanleiding om bewoners actief bij beleidsrichting te betrekken

Waardmakers, zo heten de actieve betrokkenen die samen met de gemeente de Omgevingsvisie hebben opgesteld. Die visie is het resultaat van een grondig en doordacht proces, waarbij geprobeerd is alle groepen van de bevolking te betrekken bij de toekomstplannen voor hun leefomgeving. Van jong tot oud, van laag- tot hooggeschoold.

Toen de opvallende SRV-wagen van de gemeente zijn debuut maakte op de herfstmarkt in Strijen, begon de vindtocht naar bouwstenen voor een breed gedragen omgevingsvisie. Althans, voor de buitenwereld, want er was uiteraard het nodige voorwerk aan vooraf gegaan. 'We wisten dat het participatietraject een heel andere omgevingsvisie zou opleveren. Op een manier die ook voor veel van onze bestuurders nieuw was. Het idee om echt sámen met de bewoners tot een omgevingsvisie te komen, ontstond terwijl we midden in het proces van de gemeentelijke herindeling zaten.'

'Zo’n herindeling gaat altijd gepaard met emoties en in drie voormalige gemeenten was er zelfs sprake van een referendum waar een meerderheid tegen de herindeling stemde. We vonden het daarom belangrijk om aan onze inwoners duidelijk te maken: we zien en horen jullie en willen sámen onze nieuwe gemeente vormgeven. De behoefte aan een omgevingsvisie bood ons de ideale gelegenheid om de inwoners de hand te reiken', aldus Van Gammeren.

Ruimte bieden vraagt om kaders en interdisciplinair werken

'Voordat je aan zo’n omvangrijk participatietraject kunt beginnen, is het belangrijk hier bestuurlijke ruimte voor te borgen. Afgezien van enkele kaders – zoals de opgaven waar we als gemeente voor staan – geef je inwoners veel ruimte in het bepalen van de bestuurlijke richting. Dat vergt moed en ‘loslaten’ van bestuurders', weet Van Gammeren.

Daarnaast waren twee andere voorwaarden cruciaal voor het slagen van het participatietraject: een integrale samenwerking tussen disciplines binnen de gemeente en voldoende capaciteit. Van Gammeren: 'Om ruimte te kunnen bieden aan onze Waardmakers, is een goede organisatie en een interdisciplinaire werkwijze nodig, waarbij de fysieke, ruimtelijke en sociale domeinen nauw samenwerken. En het werken met en begeleiden van maar liefst 200 Waardmakers, vergt veel capaciteit van het ambtenarenapparaat. Naast een kernteam van zo’n 10 medewerkers, kom je met de procesbegeleiders van de Waardmakerteams al gauw op 20 ambtenaren die veel tijd kwijt zijn aan het proces. Nou ja, ‘tijd kwijt’ is het natuurlijk niet, want het levert een breed gedragen omgevingsvisie op!'

Betrek alle doelgroepen

De eerste stap in het ophalen van belangrijke input bij bewoners, vormde een ansichtkaart die huis-aan-huis verspreid werd. Op de ansichtkaart stonden prikkelende vragen als ‘Waar ben je trots op in je dorp?’ en ‘Wat kan beter?’ Maar liefst 4.000 inwoners vulden de ansichtkaart in en stuurden deze op. En ook in de SRV-wagen van de gemeente die alle dorpen bezocht, gaf de ansichtkaart richting aan gesprekken met bewoners.

Maar hoe zorg je nu in zo’n participatietraject dat je alle doelgroepen in de gemeenschap bereikt? Van Gammeren: 'Door een tekenwedstrijd op de basisschool te organiseren, hebben we de jongere inwoners en ook hun ouders betrokken. De opdracht aan de kinderen was om hun dorp van de toekomst te tekenen. Voor de middelbare scholieren organiseerden we een vlogwedstrijd met medewerking van Spangas-ster en YouTuber Iris Amber Stenger. Dit bleek niet het gewenste aantal inzendingen op te leveren, dus hebben we ook de scholen bezocht met onze SRV-wagen. Daar bleken jongeren veelal graag bereid om met ons mee te denken over de vragen van de ansichtkaart. Al hielp het ongetwijfeld dat ze hiervoor een kleine versnapering als beloning kregen.'

Zo’n 200 inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en andere betrokkenen die via de ansichtkaart of op een andere manier input leverden, bleken bereid nog intensiever mee te denken als Waardmaker. Onder begeleiding van een ambtenaar van de gemeente bogen de participanten zich in 20 Waardmakerteams over de opgaven waar de Hoeksche Waard voor staat.

Na bijeenkomsten waarin de resultaten gepresenteerd en bediscussieerd werden, vormden Waardmakers en medewerkers van de gemeente een redactieteam dat de omgevingsvisie ontwierp. Daarbij werd gewerkt met deelgebieden met elk hun eigen kenmerkende waarden. Naar verwachting wordt deze omgevingsvisie na de zomer aan de gemeenteraad voor vaststelling aangeboden.

In gesprek blijven

Hoe kijken de Waardmakers eigenlijk zelf terug op het proces? We vroegen het aan twee deelnemers. Yvette de Bruijn is een nieuwkomer in de Hoeksche Waard: 'Wij zijn er 5,5 jaar geleden komen wonen, juist vanwege de rust en ruimte. Daar wilde ik mij dus ook graag voor inzetten, toen ik de oproep voor Waardmakers zag.'

De Bruijn vond het leuk en leerzaam om mee te doen door de mix van achtergronden en 'jong en oud' in haar Waardmakerteam. Ook vindt ze dat de Waardmakers veel en vaak ruimte kregen om input te leveren. Ze heeft er alle vertrouwen in dat de gemeente de input mee laat wegen bij het opstellen van de omgevingsvisie.

'Maar nu de voorstellen er liggen, hopen we dat we ook kunnen bijdragen aan het verder invullen van de plannen.' Als overweging geeft ze nog mee dat je als participant wel alert en proactief moet zijn: waar en wanneer lever je input en komt dit ook terug in het verslag? 'Dat is misschien nog niet voor iedereen even eenvoudig.'

Schil Herweijer is een geboren en getogen Hoeksche Waarder. 'Ik ben hier 64 jaar geleden geboren en ook mijn echtgenote is een rasechte Hoeksche Waardse. Ik ben vanuit bestuurlijk oogpunt voorstander van 1 Hoeksche Waard in plaats van kleinere eenheden. Daar heb ik dan ook graag over meegepraat en geadviseerd in het Waardmakerteam.'

Herweijer is tevreden over het proces en wat zijn team heeft opgeleverd. 'Het document dat er nu ligt, geeft bestuurders een mooi beeld van wat er leeft en waar in de toekomst op ingespeeld kan worden. Zowel voor de Omgevingsvisie als voor nieuw beleid.' Ook hij heeft de mix van mensen in Waardmakers teams als waardevol ervaren: 'Het was prettig om met deze diverse groep deelnemers te werken aan de toekomstige, leef-, werk- en woonomgeving van Hoeksche Waarders.'

Wat Van Gammeren betreft, houdt de betrokkenheid van de Waardmakers niet op nu de Omgevingsvisie er ligt. 'Dat zou zonde zijn. De inzet en positieve betrokkenheid van bewoners en maatschappelijke organisaties heeft nu prachtig vorm gekregen in Waardmakerteams. En bovendien wil de gemeente natuurlijk niet stoppen met luisteren naar de inwoners. Als we straks de omgevingsvisie per dorp uitwerken en van denken naar doen gaan, benutten we daarbij dus ook graag input en initiatieven van de Waardmakers en andere inwoners. En nu de omgevingsvisie er ligt, starten we met het opstellen van een omgevingsplan. Ook dat doen we samen, want ons motto is ‘samen maken wij de Hoeksche Waard’'.