Samen voor een vitaal gebied: van 'ik floreer' naar 'Zundert Floreert'

Én een nominatie voor de Aandeslag-Trofee 2022. Marien Provoost (projectleider gemeente Zundert) en Susan van Ostaayen (bestuurslid ZLTO) vertellen over de overgang naar de nieuwe werkwijze.

Samen meerwaarde creëren

Hoe gaan we om met de leegstand van agrarische land? Toen de gemeente Zundert en haar partners zich over deze vraag bogen, zagen ze dat ze dit niet alleen konden oplossen en niet sectoraal. Dat het samen moest. 'Grote vraagstukken als leegstand, waterstand en werkgelegenheid los je niet op met een houding van ieder voor zich,' vertelt Marien, die vanaf het begin bij het project is betrokken.

De gemeente sloeg de handen ineen met de provincie, het waterschap, de dorpsraden en belangenbehartigers zoals ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie) en Treeport: verenigingen voor boeren en tuinders in de regio. Zo ontstond het collectief Zundert Floreert, dat eens per maand samenkomt voor overleg over onder andere initiatieven van ondernemers, het functioneren van het collectief en de werkwijze. Marien: 'Onze belangrijkste principes zijn: we doen het samen, vanuit gelijkwaardige posities en gebiedsgericht. Kortom: van ik floreer naar Zundert Floreert.'

Susan vertegenwoordigt de agrariërs in het collectief. Een grote winst van het collectief vindt ze dat alle kennis in de regio hier samenkomt. Susan: 'Als we een voorstel voor een initiatief bespreken, deelt het waterschap kennis over de waterstand, de dorpsraden delen hun sociale zorgen en ik leg de agrarische belangen op tafel. Vervolgens verdedigt niet ieder het eigen belang, maar kijken we samen hoe we zoveel mogelijk meerwaarde kunnen creëren, voor het gebied én de mensen die daar werken en wonen.'

'Als de regels je beperken, moet je het van een andere kant benaderen.'

Met bloed, zweet en tranen

Dat creëren van meerwaarde voor zowel gebied als mens vraagt in de praktijk soms om de nodige creativiteit. Marien: 'Een goed voorbeeld is het initiatief van ondernemer Lodders. Hij had een boomkwekerij in het beekdal, en wilde uitbreiden, waarvoor hij genoeg ruimte had in zijn bouwvlak. Maar dat zou grote impact hebben op de waterstand en de grondkwaliteit van het beekdal. Tegelijk vroegen we ons af: was dit wel de meest duurzame plek voor zijn bedrijf? Samen met de ondernemer zochten we naar een oplossing die voor iedereen een meerwaarde opleverde.'

Marien: 'Als de regels je beperken, moet je het probleem van een andere kant benaderen. Na veelvuldig overleg en bloed, zweet en tranen kwamen we zo tot een andere oplossing: Lodders verliet zijn perceel en opende een nieuwe boomkwekerij op een hoger gelegen vrijgekomen stuk land. Daar had hij alle groeimogelijkheden die hij wenste. En het stuk land in het beekdal waar Lodders zijn bedrijf stond? Dat gaven we een natuurlijke en waterrobuuste invulling, mét een wandelpad. Een mooi resultaat waar we allemaal trots op zijn!'

'Op basis van goed vertrouwen en gemeenschappelijk doelen kun je een heel eind komen.'

Open kaart spelen

Samen zoeken naar oplossingen is volgens Susan nog wel even wennen voor sommige ondernemers met een initiatief. Vroeger volgden ondernemers de regels, en wisten ze precies wat wel en wat niet kon. Nu krijgen ze de kans om mee te denken met de overheid. Susan: 'Dat is hartstikke mooi, maar voor veel mensen ook spannend. Ondernemers dachten altijd: geef je kaarten vooral niet bloot. Straks gebruiken ze die tegen je. Nu vragen we ze zomaar om open kaart te spelen. Dat is een grote verandering. En dat moet je tijd geven.'

Marien voegt daaraan toe: 'Ondernemers moeten ons ook kunnen vertrouwen. Neem het project Water in Balans dat onder Zundert Floreert valt. Hierbij wordt bij 50 ondernemers live het waterpeil in hun onttrekkingsput gemeten. Dat is gevoelige informatie om te delen. Wat als je een kuub water te veel gebruikt op een droge dag? Als ondernemer wil je zeker zijn dat informatie niet tegen je wordt gebruikt, en alleen wordt opgehaald voor de afgesproken doeleinden. Namelijk: een goed beeld krijgen van de waterstand in de regio, zodat we kunnen zorgen dat we over 20 jaar nog genoeg water hebben om ons brood te verdienen en prettig te leven. We zien dat als we duidelijk zijn over hoe en met welk doel de gegevens gebruikt worden, ondernemers graag meewerken. Op basis van goed vertrouwen en gemeenschappelijk doelen kun je dus een heel eind komen.'

'Als ondernemers eenmaal meedoen zien ze de meerwaarde vaak al snel in.'

Susan: 'We gaan nu met het collectief langs bij de ondernemers met een initiatief. Zo kunnen zij op hun eigen erf hun ideeën toelichten. Op hun eigen grond voelen ze zich veilig. En kunnen ze hun verhaal vaak beter overbrengen dan in een papieren dossier. Tegelijk gaat hun initiatief voor ons meer leven. Door de locatie te zien en mensen te spreken, krijgen wij inzichten die we anders nooit hadden gehad. Dat is essentieel voor het vinden van goede oplossingen voor het gebied én de ondernemer. Als ondernemers met een initiatief eenmaal meewerken met het collectief, zien ze die meerwaarde vaak ook snel in.'

Duurzame keuzes maken

Inmiddels is het gelijkwaardig, gebiedsgericht samenwerken al op veel initiatieven toegepast. En zijn de voordelen van de nieuwe werkwijze voor de verschillende partijen duidelijk. Marien: 'Doordat we initiatieven aan de voorkant met iedereen bespreken, komen we niet later in het proces voor verrassingen te staan. Je hoeft niet bang te zijn dat iemand ineens op de rem springt. We hebben de plannen voor het initiatief immers samen opgesteld.'

'Een gebiedsvisie waar het hele gebied achter staat: hoe waardevol is dat!'

Susan: 'Ook wij als belangenbehartigers worden nu al vroeg in het proces meegenomen. Vroeger gebeurde dit pas op het moment dat de meeste besluiten al waren genomen. Dan hadden we weinig meer in te brengen. Nu wordt ons actief gevraagd mee te denken, en worden onze belangen beter vertegenwoordigt. Daar ben ik natuurlijk hartstikke blij mee.'

Ook Marien ziet het betrekken van belangenbehartigers als een grote winst: 'Zo weet je zeker dat je alle belangen goed hebt afgewogen. En duurzame keuzes maakt. We hebben ook gezamenlijk gebiedsvisies opgesteld. Daarin moet je als gemeente iets opnemen over het belang van water, van natuur, noem maar op. Dat kun je zelf bedenken. Maar het is mooier om het open met het collectief te bespreken, en samen met de inwoners van het gebied. Een gebiedsvisie waar het hele gebied zich eigenaar van voelt. Hoe waardevol is dat!'

'Zolang de collectieve urgentie er is, blijft Zundert Floreert vanzelf groeien.'

Niet ik floreer, maar wij floreren

De grootste uitdaging bij Zundert Floreert? Susan: 'Terugvallen in de klassieke werkwijze: niet denken aan het gezamenlijk belang, maar vanuit je eigen perspectief. De nieuwe werkwijze blijft continu aandacht vragen.' Daar is Marien het mee eens: 'Als er hoge druk op staat en er weinig capaciteit is, schiet je al snel terug in een ik floreer-houding. Je hebt een deadline, levert gehaast wat aan, en betrekt daarbij niet de andere betrokkenen. Dat is misschien sneller aan de voorkant, maar het resultaat is minder mooi. En later in het proces heb je juist meer werk, omdat mensen bijvoorbeeld in beroep gaan, en je het plan moet omgooien.'

Ook het meekrijgen van nieuwe mensen in de werkwijze zien Susan en Marien als uitdaging. Marien: 'Wij werken nu al drie jaar op deze manier. Nu is het tijd om onze kennis, houding en werkwijze ook verder in de organisatie en de regio te verspreiden. Dat is niet een lichtschakelaar die je even omzet. Nee, dat heeft tijd nodig.'

Maar er zit wel beweging in, volgens Susan: 'Tijdens het maandelijkse overleg van het collectief schuiven steeds nieuwe mensen aan. Vanuit de gemeente, de provincie, en belangenbehartigers. Zo verspreidt onze werkwijze zich als een olievlek in de regio. We zitten nu met grote collectieve vraagstukken: hoe zorgen we dat we over 30 jaar nog genoeg drinkwater hebben én water voor het land? En: hoe behouden we onze natuurlijke biodiversiteit? Zolang die collectieve urgentie er is, blijft Zundert Floreert vanzelf groeien.'

'Begin waar de urgentie zit, en waar je energie wordt beloond.'

Gouden tips

Susan hoopt andere regio's te kunnen inspireren met de werkwijze van Zundert Floreert. Een tip voor gemeente en partners die hier ook mee aan de slag willen gaan: 'Komt iemand met een initiatief? Zoek dan partners in de regio op, en breng zoveel mogelijk kennis over de omgeving bij elkaar.'

Daar voegt Marien aan toe: 'Creëer vrijheid binnen de eigen organisatie om naar eigen inzicht te handelen. Ligt je focus op het afleggen van verantwoording, bijvoorbeeld bij de gemeenteraad, nog voordat je bent begonnen? Dan kom je er niet. Je moet het gewoon gaan doen. Begin waar de collectieve urgentie zit, en waar je energie wordt beloond.' 'Maar', benadrukt Susan, 'gooi ook niet meteen alle grote thema's op. Het is een hele nieuwe werkwijze, dus pak het stapje voor stapje aan. Uiteindelijk zet je zo iets heel moois neer.'

Meer informatie

De Aandeslag-Trofee is een jaarlijkse verkiezing van inspirerende projecten die bezig zijn met de Omgevingswet. Projecten en plannen van overheden en samenwerkingsverbanden die een duidelijk probleemoplossend karakter hebben, komen in aanmerking voor de Aandeslag-Trofee.

Op de voorgrond: Marien Provoost en Janneke van Bladel met de Aandeslag-Trofee 2022.
Van links naar rechts: Floor Naus, David Bömer, René Rijken, René Renne, Susan van Ostaayen, minister Hugo de Jonge tijdens de uitreikingsbijeenkomst van de Aandeslag-Trofee op 10 januari 2023

Naast de gemeente Zundert waren ook de gemeenten Rotterdam en Veenendaal genomineerd voor de Aandeslag-Trofee 2022. Op 10 januari 2023 heeft de jury de gemeente Zundert met het project Zundert Floreert uitgeroepen tot winnaar van de trofee.

• Bekijk ook het nieuwsbericht van 10 januari 2023: Gemeente Zundert wint Aandeslag-Trofee 2022