Samenwerking met buurtschap helpt gemeente Wierden bij bestuurlijke vernieuwing

In 2015 constateerden de gemeente en een toenmalige wethouder dat veel thema's meer met elkaar verbonden konden worden. Het sociale welzijn en de fysieke leefomgeving bijvoorbeeld.

Uit dit besef groeide een initiatief om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt te helpen aan werk in de groenvoorziening. En dit werkte. 'We zagen dat mensen zich beter voelden omdat ze zich weer konden inzetten en zinvol werk deden', legt Ten Tije uit.

Ten Tije vertelde eerder uitgebreid over dit project 'Baanbrekend Landschap' op Aandeslagmetdeomgevingswet.nl. 'We constateerden als gemeente dat er veel energie vanuit de samenleving komt die we breder en vaker zouden kunnen inzetten. De samenleving verandert en jouw rol als gemeente verandert daardoor ook.'

Generatiebestendige woonruimte voor buurtbewoners

Vervolgens meldde zich een inwoner uit het buurtschap Notter-Zuna met een initiatief om generatiebestendige woonruimte te creëren voor buurtbewoners. Deze wens wilde men graag combineren met andere opgaven in het gebied, zoals de sloop van stallen op boerenerven die niet meer in gebruik zijn en het landschap ontsieren.

'Hiermee werden direct al thema's als agrarisch, landschap en sociaal verbonden. Ook werd de verandering in het gebruik van het landschap goed benut. Maar we wisten als gemeente nog niet hoe we zo'n initiatief konden ondersteunen.'

Hier kwam de Coöperatieve Samenleving om de hoek kijken. 'Dit is een netwerk van burgers, ondernemers en hun coöperaties die maatschappelijke vernieuwingen zoals samenwerkingen tussen burger, markt en overheid helpen initiëren. Zij doen dit vanuit de gedachte dat overheid en markt minder dicteren wat er gebeurt en dat de koers mede bepaald wordt vanuit de gemeenschap.'

Betrokkenheid draagt bij aan bestuurlijke vernieuwing

De gemeente zocht eerst persoonlijk contact met het bestuur van Gemeenschappelijk Belang Notter-Zuna en Stichting Kulturhus Irene. Al snel toonde de gemeenschap zich ondernemend en graag bereid om met de gemeente een experiment te doen. Hieruit ontstond de coöperatie Notter-Zuna.

'Hierdoor konden we ruimte geven aan de energie vanuit het buurtschap om vraagstukken in hun eigen omgeving aan te pakken. Tegelijkertijd konden we als gemeente ervaring opdoen met participatie en het betrekken van burgers bij de inrichting van hun gebied. Dat past bij onze ambities op het gebied van bestuurlijke vernieuwing en bovendien bereiden we ons zo goed voor op de Omgevingswet.'

De coöperatie Notter-Zuna ging aan de slag en boog zich over thema’s als wonen, landschap, zorg voor jong en oud en de energietransitie. 'Eigenlijk leek de coöperatie steeds meer een kleine gemeente', zegt Ten Tije. Zo ontstonden meer ambities, zoals een klimaatneutraal buurtschap in 2030.

'Ik realiseerde me dat de coöperatie steeds meer een visie op het eigen gebied ontwikkelde. Toen heeft de Coöperatieve Samenleving een serious game gespeeld, waarbij het buurtschap fictief een omgevingsvisie ontwikkelde die voor een fictieve rechtbank verdedigd moest worden'. Ten Tije: 'Dit hielp enorm om te oefenen met de Omgevingswet. En je merkte ook dat in het buurtschap niet vanzelfsprekend overeenstemming is. Later in het proces, toen het ging over het toekomstige landschapsbeheer, zag je ook dat boeren en bewoners soms lijnrecht tegenover elkaar stonden. Maar als ze er binnen de coöperatie samen uitkomen, weet je als gemeente ook dat er binnen het buurtschap breed draagvlak is.'

Ondertussen had de gemeente Wierden ook de provincie Overijssel benaderd om aan te haken bij het initiatief van de coöperatie Notter-Zuna. 'Die deden graag mee, enerzijds om zelf ook ervaring op te doen met een participatietraject, anderzijds omdat ze zich realiseerden dat Notter-Zuna een rol zou kunnen spelen bij hun stevige transitieopgave op het gebied van energie. Zo ontstond er in de coöperatie al een voorstel voor een zonnepark, waarvan de opbrengst ten goede zou kunnen komen aan de landschapsontwikkeling.'

Coöperatie Notter-Zuna voorbeeld van zelforganisatie

De coöperatie is een voorbeeld van ‘zelforganisatie’ van bewoners en lokale ondernemers. Terwijl het werk dat ze doen dus wel degelijk vervlochten is met de opgaven van de gemeente. 'In de aanloop naar de afgelopen lokale verkiezingen, zijn bestuurlijke vernieuwing en participatie en het experiment in Notter-Zuna ook nadrukkelijk opgenomen in het verkiezingsprogramma. Uiteindelijk belandde het ook in het coalitieprogramma. Zo werd ook bestuurlijk commitment bij het burgerinitiatief geborgd.'

Vervolgens is het natuurlijk zaak om de gemeenteraad en het college goed mee te nemen. Zo is er enkele jaren geleden een gemeentelijke bijeenkomst geweest over bestuurlijke vernieuwing waar het initiatief van Notter-Zuna ook onderwerp van gesprek was. 'En de nieuwe gemeenteraad is onlangs op excursie geweest en heeft toen ook het verhaal van de coöperatie gehoord', vertelt Ten Tije.

Toch trekt de overheid niet aan de touwtjes. Ondanks de betrokkenheid vanuit gemeente en provincie. Los van de waarde die de coöperatie Notter-Zuna kan spelen als een soort ‘pilot-project’ voor het betrekken van bewoners en ondernemers bij het opstellen van een omgevingsvisie.

Ten Tije: 'De energie vanuit het buurtschap is groot, maar niet onuitputtelijk. Daarom is het belangrijk dat zij zelf het tempo bepalen. Dat is ook een belangrijke les voor ons als gemeente: samenwerken op basis van gelijkwaardigheid. En bovendien: tonen dat je een empathische gemeente bent, die oog heeft voor de belangen en processen vanuit de lokale samenleving.'

Werkbare oplossingen door co-creatie

De input die de coöperatie oplevert, kan voor de gemeente een blauwdruk vormen voor de omgevingsvisie van andere buurtschappen in Wierden. 'Al heeft elk gebied natuurlijk zijn eigen opgave. Het is dus geen kwestie van ‘kopiëren’ op de inhoud; al hebben we natuurlijk in het proces van samenwerking wel veel lessen opgedaan', vult Ten Tije aan.

Hij constateert dat initiatieven zoals de coöperatie Notter-Zuna navolging krijgen. 'Het jaagt duidelijk bestuurlijke vernieuwing aan. Zo heeft de provincie onlangs budget beschikbaar gesteld voor een kwartiermaker die samenwerking tussen overheid, bestuur en markt beter positioneert. Dat vergt ook veel vertrouwen en durven loslaten.'

Ten Tije sprak zelf onlangs met de voorzitter van de coöperatie en de provincie en dat leidde ertoe dat er professionele ondersteuning voor de coöperatie wordt geworven. 'Met behulp van een landschapsbureau en/of RO-bureau dat vanuit kennis van de maatschappelijke opgaven kritische vragen stelt, worden bouwstenen voor de omgevingsvisie aangescherpt. Namens de gemeente heb ik aangegeven, dat we graag aanhaken. Zodat we door co-creatie samen tot goede en werkbare oplossingen komen.'