Specifieke zorgplicht; wettekst en toelichting
De specifieke zorgplicht staat in artikel 2.11 van het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal). Hij geldt voor de milieubelastende activiteiten die in hoofdstuk 3 van het Bal zijn aangewezen. Als de richtingaanwijzer bij zo'n milieubelastende activiteit, een activiteit uit hoofdstuk 4 of 5 aanwijst, geldt de specifieke zorgplicht ook voor die activiteit. De exacte tekst van de specifieke zorgplicht uit artikel 2.11 van het Bal staat hieronder. Ook is er een uitgebreide juridische toelichting aan de hand van de volgende begrippen en onderwerpen:
Besluit Activiteiten Leefomgeving (Bal), Zorgplicht in artikel 2.11, eerste lid
Degene die een milieubelastende activiteit, of een lozingsactiviteit op een oppervlaktewaterlichaam of een lozingsactiviteit op een zuiveringtechnisch werk verricht en weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat die activiteit nadelige gevolgen kan hebben voor de belangen, bedoeld in artikel 2.2, is verplicht:
- Alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van diegene kunnen worden gevraagd om die gevolgen te voorkomen.
- Voor zover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen: die gevolgen zoveel mogelijk te beperken of ongedaan te maken.
- Als die gevolgen onvoldoende kunnen worden beperkt: die activiteit achterwege te laten voor zover dat redelijkerwijs van diegene kan worden gevraagd.
Toelichting Bal artikel 2.11, eerste lid
In het algemeen zal iemand de specifieke zorgplicht niet overtreden als hij een activiteit op de gebruikelijke manier uitvoert. De specifieke zorgplicht verbiedt handelingen waarvan een ieder zou moeten weten dat ze niet door de beugel kunnen. In de nota van toelichting bij het Bal staat:
Het feit dat de specifieke zorgplicht naast de meer uitgewerkte algemene regels en vergunningvoorschriften geldt, laat onverlet dat in het algemeen het naleven van de voorschriften van dit besluit en een eventuele vergunning voldoende zal zijn om nadelige effecten te voorkomen, uitgaande van de gebruikelijke wijze waarop de in het besluit gereguleerde activiteiten in de praktijk worden uitgevoerd. Maar wanneer degene die de activiteit verricht ongebruikelijke handelingen uitvoert of juist handelingen nalaat, waarvan ieder redelijk denkend mens kan weten dat daardoor nadelige gevolgen voor de fysieke leefomgeving ontstaan die eenvoudig voorkomen hadden kunnen worden, heeft de zorgplicht wel betekenis naast de voorschriften.
De specifieke zorgplicht heeft ook een functie in de volgende gevallen:
- een onvoorziene situatie waaraan bij het opstellen van het Bal of een vergunning niet is gedacht
- een activiteit die afwijkt van de gangbare praktijk waarop de regels zijn gebaseerd
- nieuwe ontwikkelingen binnen een (deel)activiteit
- een geheel nieuwe deelactiviteit
Redelijkerwijs kan vermoeden
Het bevoegd gezag handhaaft op de specifieke zorgplicht. Een bedrijf kan de specifieke zorgplicht overtreden, zonder dat het dit redelijkerwijs kan vermoeden. Handhaven kan alleen als het bedrijf redelijkerwijs kon vermoeden dat een activiteit nadelige gevolgen kon hebben. Als het bevoegd gezag constateert dat het bedrijf de specifieke zorgplicht overtreedt dan geeft zij dit bij het bedrijf aan. Het bedrijf moet direct maatregelen nemen. Afhankelijk van de situatie wordt een maatwerkvoorschrift opgelegd.
Enkele aandachtspunten:
- het gaat niet om de persoonlijke kennis van degene die de activiteit verricht. Het gaat om wat van hem verwacht kan worden
- soms kan het Bal of een vergunning uitgebreide voorschriften voor een bepaalde activiteit bevatten. Dit ontslaat een bedrijf echter niet van de verantwoordelijkheid om verder te kijken
Redelijkerwijs kan worden gevraagd
Het bevoegd kan geen maatregelen eisen die voor een bedrijf niet in verhouding staan tot de te behalen milieuwinst.
Good housekeeping
Onder de specifieke zorgplicht valt ook alles wat vanzelfsprekend is als je de activiteit verricht. 'Good housekeeping'-maatregelen zijn hier een voorbeeld van.
Dit zijn bijvoorbeeld de volgende 'good housekeeping'-maatregelen om de kwaliteit van de bodem te beschermen. Enkele voorbeelden (niet uitputtend):
- het opruimen van gelekte en gemorste vloeistoffen
- het voorradig hebben van voldoende absorptiemiddelen
- het tijdig legen van lekbakken
- het niet doorboren of op een andere manier aantasten van een vloeistofdichte bodemvoorziening bij een onderzoek ervan
- het goed aanleggen, inspecteren en onderhouden van voorzieningen
- het op tijd repareren of vervangen van een bodembeschermende voorziening als er scheuren ontstaan, die de werking daarvan ondermijnen
- het tot op de oppervlakte van een dompelbad en het daarbij behorende uitlekgebied uitstrekken van een bodembeschermende voorziening
- het onderhouden, repareren en schoonmaken van filters, apparaten en installaties zodat de goede werking ervan is gegarandeerd
- het repareren van lekken in een bodembeschermende voorziening
- het bestand zijn van een tank of bassin tegen de stoffen die deze bevat
Nalaten handelingen met voor de hand liggende nadelige effecten
Onder de specifieke zorgplicht valt ook dat een bedrijf sommige handelingen nalaat. Dit geldt als het voor de hand ligt dat die handelingen ongewenste gevolgen kunnen hebben.
Een voorbeeld: het Bal bevat emissiegrenswaarden voor het lozen van afvalwater in een vuilwaterriool. Er zijn vele handelingen denkbaar die niet in het Bal staan, maar die wel de werking van dat riool kunnen verstoren. Denk daarbij aan:
- stoffen lozen die de riolering verstoppen
- stoffen lozen die de werking van pompen en gemalen verstoren
- stoffen lozen die de riolering kunnen aantasten
- vluchtige stoffen lozen waardoor ergens anders stankoverlast kan ontstaan
- water lozen met een te hoge temperatuur
De wetgever had al deze mogelijke nadelige gevolgen voor het riool in uitgewerkte regels kunnen vertalen. Maar dan zouden er regels in het Bal staan die voor veel situaties niet relevant zijn. Daarom valt het nalaten van handelingen onder de specifieke zorgplicht.
Besluit Activiteiten Leefomgeving (Bal), Zorgplicht in artikel 2.11, tweede en derde lid
Artikel 2.11, tweede en derde lid, van het Bal werkt de specifieke zorgplicht wat verder uit. Dit betekent echter niet dat de specifieke zorgplicht beperkt is tot wat in dit artikel staat. De specifieke zorgplicht is en blijft een open norm. Eerst staat de exacte tekst van de artikelen vermeld. Daarna volgt een toelichting.
Bal, artikel 2.11, tweede en derde lid
2. Voor milieubelastende activiteiten houdt deze plicht in ieder geval in dat:
- alle passende preventieve maatregelen tegen milieuverontreiniging worden getroffen
- alle passende preventieve maatregelen ter bescherming van de gezondheid worden getroffen
- de beste beschikbare technieken worden toegepast
- geen significante milieuverontreiniging wordt veroorzaakt
- alle passende maatregelen worden getroffen voor het voorkomen van ongewone voorvallen en de nadelige gevolgen daarvan, bedoeld in artikel 19.1, eerste lid, van de wet
- afvalwater dat wordt geloosd en gekanaliseerde emissies van stoffen in de lucht doelmatig kunnen worden bemonsterd
- metingen representatief zijn en monsters niet worden verdund
- meetresultaten op geschikte wijze worden geregistreerd, verwerkt, en gepresenteerd
- voor zover verontreiniging van de bodem ontstaat, herstel van de bodem redelijkerwijs mogelijk blijft
- afvalstoffen worden afgevoerd na beëindiging van een activiteit als bedoeld in hoofdstuk 3
3. Voor lozingsactiviteiten op een oppervlaktewaterlichaam en lozingsactiviteiten op een zuiveringtechnisch werk houdt deze plicht in ieder geval in dat:
- alle passende preventieve maatregelen tegen milieuverontreiniging worden getroffen
- de beste beschikbare technieken worden toegepast
- geen significante milieuverontreiniging wordt veroorzaakt
- alle passende maatregelen worden getroffen voor het voorkomen van ongewone voorvallen en de nadelige gevolgen daarvan, bedoeld in artikel 19.1, eerste lid, van de wet
- lozingen op een oppervlaktewaterlichaam of een zuiveringtechnisch werk doelmatig kunnen worden bemonsterd
- metingen representatief zijn en monsters niet worden verdund, en
- meetresultaten op geschikte wijze worden geregistreerd, verwerkt en gepresenteerd
Toelichting bij enkele onderdelen van artikel 2.11. tweede en derde lid
Passende preventieve maatregelen
Dit zijn maatregelen die milieuverontreiniging voorkómen. Voorbeeld: voor de start van een activiteit ramen sluiten om geurhinder te voorkomen. Of het vooraf zorgvuldig inventariseren van de benodigde hoeveelheid materiaal. Om zo het ontstaan van afvalstoffen zoveel mogelijk te voorkomen.
Beste beschikbare technieken (BBT)
Degene die een activiteit verricht, moet de beste beschikbare technieken (BBT) toepassen. Dit zijn de meest doeltreffende technieken om nadelige gevolgen voor het milieu te voorkomen. Of, als dat niet mogelijk is, nadelige gevolgen zoveel mogelijk te beperken.
Beste beschikbare technieken zijn maatregelen:
- Waarvan de praktische bruikbaarheid is aangetoond.
- Die economisch en technisch haalbaar kunnen worden toegepast.
De beste beschikbare technieken zijn onafhankelijk van de locatie van de activiteit.
Verschil passende preventieve maatregelen en BBT
Passende preventieve maatregelen verschillen van beste beschikbare technieken. Bij passende preventieve maatregelen gaat het om maatregelen die in een individueel geval passend zijn. Bij beste beschikbare technieken gaat het om maatregelen die economisch en technisch haalbaar zijn voor een hele (industriële) bedrijfstak.
Significante milieuverontreiniging
De Richtlijn Industriële Emissies definieert de term verontreiniging als:
de directe of indirecte inbreng door menselijke activiteiten van stoffen, trillingen, warmte of geluid in lucht, water of bodem die de gezondheid van de mens of de milieukwaliteit kan aantasten, schade kan toebrengen aan materiële goederen, dan wel de belevingswaarde van het milieu of ander rechtmatig milieugebruik kan aantasten of in de weg kan staan
Of milieuverontreiniging significant is hangt af van de omstandigheden. Verontreiniging van een oppervlaktewaterlichaam is bijvoorbeeld eerder significant zijn als hierin een innamepunt voor drinkwater aanwezig is.
Bemonsteren en meten
In sommige gevallen schrijft het Bal voor dat emissies naar de lucht of lozingen moeten worden gemeten. Hierbij houdt de specifieke zorgplicht in dat:
- doelmatige bemonstering van die emissies en lozingen mogelijk is
- metingen van die emissies en lozingen representatief zijn
- monsters niet worden verdund
Deze eisen staan ook in de Richtlijn Industriële Emissies, die dat voor enkele industriële activiteiten voorschrijft.
