Achtergrond heldere meren

Probleem

Vroeger hadden de Nederlandse meren helder water en een rijke onderwater- en oevervegetatie. Omstreeks 1960-1970 is de algenbiomassa door de eutrofiëring toegenomen. Dit leidde tot troebel water en het verdwijnen van ondergedoken waterplanten. Tevens zijn oeverplanten in aantal sterk afgenomen, omdat voor de landbouw een onnatuurlijk waterpeil is ingesteld: een hoog waterpeil in de zomer en een laag waterpeil in de winter. De troebelwatertoestand is ongewenst, omdat er potentieel toxische blauwalgen in voorkomen en de biodiversiteit afneemt.

Streefbeeld

Het waterkwaliteitsbeheer in Nederland is gericht op het herstel van de natuurlijke situatie van meren. Dat betekent voor de meeste meren een terugkeer naar helder water, een rijke onderwatervegetatie en een gedifferentieerde oeverbegroeiing. Veel wateren hebben een zwemwaterfunctie en hebben daardoor een streefwaarde voor doorzicht van 1 meter. Andere functies stellen weer andere eisen aan het water. De waterkwaliteitsbeheerder moet rekening houden met al deze functies, waardoor voor verschillende wateren een ander streefbeeld kan gelden. Voor een terugkeer naar de oorspronkelijke situatie met een gedifferentieerd systeem met waterplanten en een gevarieerde fauna is een toename van het doorzicht essentieel.

Stabiele toestanden ondiepe meren

Nederlandse ondiepe meren kennen twee alternatieve stabiele toestanden:

• De helderwatertoestand wordt gestabiliseerd door ondergedoken waterplanten. Deze planten doen de resuspensie van de bodem afnemen, versterken de sedimentatie van materiaal, zorgen voor schuilgelegenheid voor algenetende grote watervlooien, concurreren met algen om nutriënten en zorgen voor een verschuiving in vissoorten.
• De troebele toestand wordt vooral gestabiliseerd door hoge fosfaatnalevering vanuit de bodem, dominantie van voor watervlooien oneetbare blauwalgen en een dominantie van brasem die watervlooien eet en de bodem opwoelt.

Helder water is het meest stabiel bij lage nutriëntengehalten, een troebele toestand is stabiel bij hoge nutriëntengehalten. Bij matige nutriëntengehalten kunnen beide toestanden voorkomen.
In het algemeen wordt aangehouden dat voor een stabiele heldere toestand het fosfaatgehalte ten minste lager moet zijn dan 0,05 mg P/l.

Alternatieve stabiele toestanden ondiepe meren

Bij een totaal-fosfaatgehalte tussen 0,05 mg en 0,15 mg P/l kunnen twee alternatieve stabiele toestanden voorkomen. Er wordt nog volop onderzoek gedaan naar deze grenzen. De grenzen voor de nutriëntengehalten hangen af van de situatie (grootte van het water, mate van stikstofbeperking, bodemtype). Deze stabiliserende mechanismen maken dat ecologisch herstel moet beginnen met een reductie van de nutriëntengehalten, maar dat mogelijke aanvullende maatregelen nodig zijn voor de reductie van de brasemstand en de terugkeer van roofvis en waterplanten.

Maatregelen

Het waterkwaliteitsbeheer gericht op een terugdringing van de fosfaatbelasting heeft de laatste jaren voor een sterke verbetering van de waterkwaliteit gezorgd. Allereerst is een aanpak bij de bron noodzakelijk. Hoewel de fosfaatconcentraties en de algenbiomassa's zijn afgenomen, is de helderheid van het water slechts beperkt toegenomen. Hiervoor lijken aanvullende maatregelen van belang. Ingrepen in de biologie en de fysica van het systeem lijken steeds belangrijker.