Stap voor stap naar een werkbare omgevingsvisie

Van theorie naar uitvoering

'Pionier' Jeroen Traudes houdt zich al geruime tijd bezig met het vertalen van abstracte beleidskaders naar praktische en uitvoerbare oplossingen. 'In Haarlem koppelen we de omgevingsvisie aan de programmabegroting,' vertelt hij. Dat betekent dat ambities zijn verbonden aan de indicatoren in de programmabegroting en terugkomen in de verschillende producten van de P&C-cyclus. 'Je wilt doelen die uitvoerbaar zijn, niet alleen mooie plannen.'

Daarnaast is als onderdeel van de omgevingsvisie een redeneerlijn en afwegingskader ontwikkeld om prioriteiten te stellen en overbodige details te vermijden. Ook is er een beleidshuis ontwikkeld. Dit vertaalt doelen en ambities naar uitvoeringsprogramma’s. Om de impact te bewaken, is een monitoringssysteem opgezet dat de voortgang volgt.

'Neem je mensen mee'

Echter, de grootste veranderfactor betrof geen inzet van instrumenten of middelen. 'De kern van het succes was echt het meenemen van mensen: we hebben geïnvesteerd in kennisdeling en samenwerking,' vertelt Traudes. 'Daardoor begreep het management en 'de werkvloer' veel beter wat de omgevingsvisie betekent voor hun werk en bleef het geen losstaand document.' Zo zijn sessies georganiseerd waarin afdelingshoofden en de directie bespraken hoe de visie hun werk beïnvloedt. 'Dat hielp enorm om draagvlak te creëren. Dit hebben we ook gedaan met college en gemeenteraad.'

Het belang van cultuurverandering mag daarbij niet worden onderschat. 'Zo'n omgevingsvisie opstellen is niet alleen een inhoudelijk proces, maar ook een sociaal proces waarin samenwerking centraal staat,' geeft Traudes aan. 'Daarnaast hebben we geleerd dat het belangrijk is om klein te beginnen en niet te veel tegelijkertijd te willen aanpakken.' Het proces vraagt om flexibiliteit, zowel in de inhoud als in de manier van werken, blijkt uit de Haarlemse praktijk.

Het opstellen van een omgevingsvisie is ook een sociaal proces waarin samenwerking centraal staat.

Groenprogramma: Van groenplan naar bomenplan

Die flexibiliteit en het levend houden van de omgevingsvisie is bijvoorbeeld zichtbaar bij de totstandkoming van het nieuwe groenbeleid. In plaats van alles in één keer vast te leggen, werkt Haarlem met een stapsgewijze aanpak. Eerst is een groenplan opgesteld als onderdeel van de visie. Later zijn extra modules toegevoegd, zoals een bomenplan en beleid voor wateropvang. Traudes: 'We voegen dus steeds een volgende fase toe. En op een gegeven moment heb je dan dat hele groenprogramma.'

Nieuwe plannen worden afgestemd op de omgevingsvisie en via monitoring wordt afwijking gesignaleerd. Tegelijkertijd worden verouderde beleidsstukken opgeschoond om tegenstrijdigheden te voorkomen.

Participatie vanaf het begin

Inwoners en bedrijven moeten tijdig worden betrokken. Vaak gebeurt dit te laat. 'Participatie moet geen formaliteit zijn, maar een integraal onderdeel van het proces,' benadrukt Traudes. In Haarlem wordt participatie direct in de planvorming meegenomen. 'Als inwoners pas laat inspraak krijgen, voelt het alsof beslissingen al vastliggen. Dit veroorzaakt weerstand en vertragingen. Transparantie en open communicatie zijn cruciaal.

Inwoners en bedrijven moeten tijdig worden betrokken. Vaak gebeurt dit te laat. Participatie moet geen formaliteit zijn, maar een integraal onderdeel van het proces.

Rol van de Raad

Intern moet ook worden gewaakt voor het gevaar van weerstand en vertraging. De gemeenteraad speelt een sleutelrol, niet alleen bij vaststelling, maar ook bij uitvoering en monitoring. Haarlem investeerde in het vroegtijdig betrekken van de raad, zodat zij grip houden op het proces.

'We hebben echt gekeken: waar zit voor de raad de meerwaarde? Wat verandert er voor hen? En hoe zorgen we ervoor dat ze inderdaad grip houden op het proces?' verduidelijkt Traudes. Voor het ophalen van antwoorden op die vragen organiseerde de gemeente kennissessies waarin de rol van de raad werd verduidelijkt en bestuurders werden meegenomen in het proces.

Zes tips van Jeroen Traudes