‘Ik maak me geen illusies, maar ik blijf optimist’

U bent niet onbekend met de Omgevingswet. Hoe bent u hier als DG in beland?

'Vanuit mijn functie bij het Kadaster, waar ik vanaf oktober 2019 werkte, was ik al betrokken bij de Omgevingswet als een van de verantwoordelijke bestuurders voor de operationele beheerders, de OBO (Operationeel Beheer-Organisaties). Voor mijn studie ben ik afgestudeerd op de implementatie van de Wet milieubeheer, dus ook daar zit al een vroege ervaring met de implementatie van een meer integrale wetgeving. Het was toen al een grote slag om vanuit alle sectorale milieuwetgevingen naar één integrale milieuwet te gaan. Ik vind het mooi om nu terug te keren in dit veld met zo ongeveer de grootste naoorlogse wetgevingsoperatie en uitvoeringsklus in de fysieke leefomgeving.'

'Persoonlijk heb ik wel even na moeten denken over deze stap in mijn carrière. Want het is best een uitdaging om als DG 'in te vliegen' op zo'n laat moment in het proces. Maar als ik op deze wijze een bijdrage kan leveren aan een beter Nederland voor alle inwoners – met de kennis en ervaring die ik heb, met het besturen van ingewikkelde processen, ketendigitalisering en de passie en het gevoel met het werkveld – dan kan ik daar geen 'nee' tegen zeggen. Het voelt voor mij als de kans om de bedoeling van de Omgevingswet en de uitvoering die hier mee aan de slag gaat te belichten. Daar zit voor mij de passie.'

We moeten nadenken over hoe we de schaarse ruimte in Nederland gaan inrichten

In deze video legt Marjolein Jansen uit dat we aan de vooravond staan van de implementatie van een grote Omgevingswet, die heel veel vraagstukken rond het fysieke leefomgevingsdomein bij elkaar brengt en tegelijkertijd ook aan de vooravond van nieuw leren.

NB: deze video is opgenomen tijdens de Implementatiedag. Op dat moment moest het besluit over uitstel van de inwerkingtreding op 1 januari 2023 nog worden genomen.

Zijn we de echte bedoeling van de Omgevingswet uit het oog verloren?

'Daar lijkt het soms wel op. In de discussies voert het digitaal stelsel, het DSO, de boventoon en sneeuwen de andere zaken onder. 'Het systeem doet het niet’ hoor je dan. Ik wil graag duidelijk maken dat het DSO een hulpmiddel is, weliswaar belangrijk, maar niet het enige. Het gaat om een volledige wijziging van het stelsel waarmee we onze leefomgeving inrichten en hoe we de beleidsafwegingen maken en de regelgeving toepassen. En het gaat om de mensen die in dat stelsel allemaal samenwerken in verschillende domeinen en bij de verschillende overheden en bedrijven aan een – uiteindelijk – mooier Nederland. Daar doen we het voor!’

In mijn ogen hebben we de Omgevingswet nodig om deze opgaven voortvarend aan te kunnen pakken.

'We moeten langjarig en integraal nadenken over hoe we de schaarse ruimte in ons land gaan inrichten. Met alle opgaven die er zijn zoals de klimaatcrisis, het (grond)watervraagstuk, woningen die gebouwd moeten worden en de energietransitie. In mijn ogen hebben we de Omgevingswet nodig om deze opgaven voortvarend aan te kunnen pakken. En ja, eigenlijk hadden we hem 5 jaar geleden al moeten hebben.’

Hoe kijkt u naar het proces van inwerkingtreding?

'We zijn nog nooit zo dicht bij inwerkingtreding van de Omgevingswet geweest. Het is voor velen een domper dat de inwerkingtreding op 1 januari is uitgesteld. Anderen zijn opgelucht dat er nu iets meer ruimte ontstaat om meer te oefenen en alles in te regelen. We gaan er alles aan doen om de extra tijd goed te besteden en bevoegd gezagen te helpen zodat er straks voldoende vertrouwen is om daadwerkelijk volgens de Omgevingswet te gaan werken. Ik heb er vertrouwen in dat we 1 juli echt van de kant kunnen.’

'Ik zie een parallel met het onderwijs, waar ik werkte in het maritiem mbo-onderwijs. Voordat de jongeren daar met hun diploma starten bij hun eerste baan, dus aan boord van een schip, oefenen ze in simulatoren en lopen ze stage. Daarna begint pas het echte werk. Dat is spannend, want ze moeten dan vertrouwen op zichzelf en de tools die ze vanuit hun opleiding meenemen. Ze hebben wel al enige kennis, maar verder stappen ze in het onbekende. Ook wij weten nu niet precies wat we tegenkomen bij de implementatie. We hebben wel geoefend op situaties en weten dat er zaken minder goed kunnen gaan, maar wat en wanneer precies niet. Wij zijn in dit verband bij de Omgevingswet straks allemaal beginnend beroepsbeoefenaren, maar we doen dit met een zo goed mogelijke uitrusting. In deze fase wordt veel in simulatie geoefend met werkplaatsen en workshops. Bij inwerkingtreding begint het echte werk.’

De spreekwoordelijke trossen losgooien en van de kant komen

'Ik vind het belangrijk dat leerlingen fouten kunnen maken om van te leren. Dat is hier niet anders. Wij zullen na de inwerkingtreding van de Omgevingswet ook fouten maken en ervan leren om het beter te maken en niet om naar elkaar te wijzen. Natuurlijk moet het wel verantwoord zijn. Maar de beste leerervaring krijg je door het gewoon te doen. De spreekwoordelijke trossen losgooien en van de kant komen.’

Wat is de komende tijd uw grootste uitdaging?

'De 2 werelden, die van de bestuurlijk politieke besluitvorming en van de uitvoering, bij elkaar brengen. Ik zie het als mijn rol om de stem van de uitvoering, dus de mensen die werken bij gemeenten, provincies en waterschappen, te laten doorklinken in mijn adviezen. Tegelijkertijd moeten we de verwachtingen van inwoners en bedrijven managen en ook zorgen dat de wet, die breed door beide Kamers is aangenomen inwerking kan zodat we ook kunnen doorontwikkelen. We staan nu al geruime tijd stil en dat kunnen we ook niet te lang laten voortduren.'

'Het eerlijke verhaal is dat het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), en daarmee de belofte aan de burger, nog niet optimaal is en de belofte van de Omgevingswet dus ook niet gelijk waargemaakt wordt. Want helaas is voor die inwoner vanaf inwerkingtreding nog niet met 1 druk op de knop zijn vergunningaanvraag geregeld. We kunnen na inwerkingtreding weer verder met het ontwikkelen van zowel de wetgeving alsook de digitale systemen om deze gebruiksvriendelijker en completer te maken. En gemeenten, die het eerste aanspreekpunt zijn voor de inwoners en bedrijven als het Omgevingsloket niet de gewenste informatie toont, moeten het gevoel hebben dat ze voldoende zijn uitgerust om te communiceren.'

Welke concrete ondersteuning krijgen gemeenten?

'Er is natuurlijk het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO) waar medewerkers van overheden en bedrijven met hun vragen terecht kunnen bij de helpdesk. En op de website kunnen zij veel informatie vinden over allerlei aspecten van de Omgevingswet en het DSO inclusief het Omgevingsloket. Initiatiefnemers met vragen over het DSO kunnen hier ook terecht.

Voor medewerkers van het Klantcontactcentrum (KCC) en andere frontofficemedewerkers organiseren we sessies waarin de werking van het loket en uitleg over het proces van de vraagafhandeling aan bod komt. In die sessies wordt duidelijk hoe het loket is opgebouwd en hoe de medewerkers initiatiefnemers kunnen helpen. In het digitale Omgevingsloket zelf komt bij elk scherm een helpbutton waar gebruikers direct informatie, uitleg of ondersteuning kunnen vinden.

De bestaande helpdesks voor bedrijven – zoals ondernemersplein en Kamer van Koophandel – faciliteren we om vragen over de Omgevingswet te kunnen beantwoorden over de Rijksregels. Vragen over de lokale situatie kunnen alleen lokaal worden beantwoord. Er is hulp beschikbaar voor het maken van toepasbare regels en vragenbomen.

Verder zijn er klikdemo's, functiegerichte sessies in het DSO en werkplaatsen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het programma Aan de slag met de Omgevingswet ondersteunen en faciliteren ketenpartners in de regio met verschillende werkplaatsen. Zo zijn er allerlei manieren waarop we de gemeenten zo goed mogelijk proberen te ondersteunen. Nu en na inwerkingtreding van de wet.’

De hamvraag: gaat de Omgevingswet nu echt in werking treden op 1 juli 2023?

'Alle bestuurlijke partners en de koepels van het bedrijfsleven staan nog steeds volledig achter nut en noodzaak van de Omgevingswet en willen geen langdurig uitstel. Het spannende is of naast alle acties die de bevoegde gezagen en het programma uitvoeren het politiek-bestuurlijke traject dat doorlopen moet worden, gaat passen in de planning. Ik heb heel goed gehoord in de verschillende gesprekken dat de uitvoering voldoende tijd nodig heeft na het slaan van het Koninklijk Besluit om een zorgvuldige invoering te kunnen vormgeven. Dat betekent dat we tijdig het hele parlementaire proces afgerond moeten hebben met Tweede en Eerste Kamer.’

'De invoering van de Omgevingswet is niet klaar na de datum van inwerkingtreding. Het blijft bouwen en verbouwen aan het stelsel van de wet en de ondersteunende systemen om deze steeds met de vraag van de tijd te laten aansluiten. Ik geloof daarbij in de kracht van de mensen in de uitvoering. Ik mag gelukkig veel mensen spreken en ontmoeten, zoals tijdens de Implementatiedag en tijdens werkbezoeken. Ik zie hoe hard zij allemaal werken om te leren, te implementeren en tegelijkertijd alle taken die gewoon door moeten gaan, uit te voeren.’

'Het komt niet zo vaak voor in je loopbaan dat je op het kantelpunt staat van een impactvolle beslissing. Het lonkend perspectief van een Omgevingswet is er een dat al jaren geleden tijdens mijn studie speelde. Ik heb destijds een citaat van Jules Deelder gebruikt dat ik nu nog steeds treffend vind voor het programma Aan de slag met de Omgevingswet: 'Ik maak me geen illusies, maar ik blijf optimist’. Ik heb vertrouwen in de mensen die dit laten werken.'

Zie ook

Bekijk ook de korte sfeerimpressie van de 8e live Implementatiedag Omgevingswet op 27 september 2022.