‘Wees positief-kritisch, geen zuurpruim’

"Samenwerken, over de grenzen van bestuurslagen en sectoren heen. Ik vind het een mooie gedachte, maar ook een ingewikkelde. We moeten bereid zijn dingen anders te doen dan nu. Opgavegericht werken en openstaan voor wat de samenleving wenst, in plaats van opereren vanuit onze eigen perspectieven. De Rijksoverheid moet leren loslaten, zodat provincies en gemeenten hun eigen keuzes kunnen maken.

Waar milieurechten op dit moment bijvoorbeeld vrij precies zijn geregeld, krijgt in de toekomst een zorgplicht daarbij een grote rol. Dit systeem is grotendeels gebaseerd op basis van vertrouwen. Vertrouwen valt niet te toetsen of controleren, het is een gevoel. Ik ben benieuwd hoe dat uitpakt…"

Juiste mindset essentieel

"Voor burgers en bedrijven wordt het, als het goed is, eenvoudiger om een vergunning aan te vragen. Om dat mogelijk te maken, moet de huidige wet- en regelgeving worden omgezet. Daarbij komt een complex ICT-project – a hell of a job. Ik vraag me af of het proces ook eenvoudiger en beter wordt voor overheden, spannend.

Noem het naïef, maar ik geloof dat we er komen als we de juiste mindset hebben

Maar ja, iets nieuws is altijd spannend. Noem het naïef, maar ik geloof dat we er komen als we de juiste mindset hebben, willen samenwerken en bereid zijn om ons in de ander te verplaatsen. Mijn positieve houding en vertrouwen komen ook wel ergens vandaan; een traject als dit is voor mij niet nieuw.

Het is enigszins vergelijkbaar met de totstandkoming van de Waterwet, waarin verschillende wetten zijn samengevoegd. Op het gebied van waterveiligheid doen we niet anders dan interbestuurlijk samenwerken. En daarnaast kunnen we ook niet anders. Om de maatschappelijke vraagstukken van nu aan te pakken, moeten we intensief samenwerken. Neem de energietransitie; dat is geen klus die Economische Zaken en Klimaat alleen kan klaren. Ook mobiliteit en wonen hebben hierin een groot aandeel."

Doorschuiven maar!

"We moeten nog wel het een en ander overwinnen. Het Rijk toont zich nog veelal als veelkoppig monster. Dat is ook niet vreemd, we zetten ons allemaal hard in om de belangen van onze onderwerpen te realiseren. Daar worden we ook op aangesproken. Het stimuleren van beweging in de organisatie kan helpen om de omslag te maken. In plaats van tientallen jaren op één departement te werken, verschuiven medewerkers regelmatig naar een ander departement. Zo bouwen ze een brede kennis en ervaring op. En kunnen ze zich – als het goed is – beter verplaatsen in de opvattingen van collega's bij andere departementen.

We werken volgens het 3-5-7- systeem: als je drie jaar ergens zit, ga je nadenken over de volgende stap in je loopbaan. Na vijf jaar kom je in beweging en na zeven jaar schuif je verplicht door. Het zou nog mooier zijn als mensen ervaring opdoen in verschillende bestuurslagen. Een aantal collega's bij Infrastructuur en Waterstaat komt van een gemeente, provincie of waterschap. Dat zouden er in de toekomst meer mogen zijn."

Organisatie anders inrichten

"Een hindernis is dat, hoewel de meeste collega's heus bereid zijn om anders te werken, onze organisaties daar nog niet op zijn ingericht. De structuur van de departementen is hiërarchisch met duidelijk afgebakende afdelingen.

De crisis rond PFAS is bijvoorbeeld automatisch een klus voor de afdeling Bodem. Logisch, want die afdeling wordt erop aangesproken. Terwijl we ons in plaats daarvan ook kunnen afvragen wie er goed is in crisismanagement. Natuurlijk is specialistische kennis heel belangrijk, maar kunnen we de structuur niet zo aanpassen dat de bodemspecialist en de crisismanager zich samen over het probleem buigen? Gelukkig wordt dit langzaamaan gebruikelijker.

Om de stikstofcrisis het hoofd te bieden is er bijvoorbeeld een DG stikstof opgericht dat werkt aan een rijksbrede aanpak voor het reduceren van stikstofdepositie. Dat is opgavegericht werken."

Voorbeeldfunctie

"Als directeur-generaal heb ik een voorbeeldfunctie. Stel dat ik het allemaal niet zag zitten, dan zou dat bepaald niet bijdragen aan de acceptatie van deze verandering. Maar door ernaar te verlangen, en dat uit te dragen, is de kans groter dat ik anderen aansteek. Met andere woorden: een positief-kritische houding werkt aanstekelijker dan een gezicht als een zuurpruim. Zeker in 2017, toen de Omgevingswet van ons departement verhuisde naar Binnenlandse Zaken. Hoewel we daaraan moesten wennen, heb ik mezelf en collega's zoveel mogelijk gestimuleerd er samen een succes van te maken: het zit niet meer bij ons, maar is nog steeds ook ván ons, van ons allemaal.
Naast stimuleren doe ik ook mijn best om verwachtingen te managen, vooral met betrekking tot het DSO. Het is nog maar afwachten of dat direct alles kan."

Wat verwacht je van de komende jaren?

2021 wordt het jaar van loslaten. Oude instrumenten kunnen we dan niet meer gebruiken. Zie het als het bouwen van een viool: dat is een kunst, maar de viool vervolgens goed bespelen, is een andere kunst.

Ik hoop dat de samenleving en politiek enigszins flexibel zijn en ons de kans geven te leren. Het lijkt me logisch dat we na een jaar oefenen nog niet de sterren van de hemel spelen. Het is makkelijk om het dan meteen af te kraken, maar dan wordt het zwaar, dat demotiveert. Ik hoop dat mensen zullen reageren met: ‘Het gaat al aardig, maar als je het zo en zo doet wordt het nog beter.' Dat stimuleert.