Oefenrechtbank Notter Zuna

Het buurtschap Notter Zuna in Overijssel kent 1.100 inwoners. In een gebiedscoöperatie werken alle bewoners samen aan een generatiebestendig Notter Zuna, vanuit de overtuiging dat ze elkaar nodig hebben. In een manifest benoemen ze samen de gebiedsopgaven en nodigen ze medebewoners uit om mee te werken aan realisatie van de plannen. De opgaven gaan over wonen, zorg, landschap en energie. De plannen gaan dwars door alle beleidsdomeinen: een zorgboerderij met meerdere generaties op het erf dat het Overijsselse landschap beheert, een windmolen om in duurzame energie te voorzien.

Door de vernieuwende manier van werken heeft de gebiedscoöperatie behoefte aan rechtsbescherming. En ook de gemeente(raad) zoekt actief naar haar nieuwe rol. Zo ontstond het plan om een oefenrechtbank te houden. Een co-productie van De Coöperatieve Samenleving met onder meer Universiteit van Amsterdam en Erasmus universiteit, AT Osborne, Adriaanse en Van der Weel advocaten, de gemeente Wierden en de gebiedscoöperatie Notter Zuna.

Het is 2024

Eduard vertelt enthousiast: 'Stel je voor… het is 2024: de Omgevingswet is van kracht. De gemeente Wierden – waar Notter-Zuna toe behoort – heeft in de voorgaande jaren een omgevingsvisie en een omgevingsplan vastgesteld. De gemeenteraad is akkoord gegaan met het gebiedsplan van de gebiedscoöperatie Notter-Zuna, inclusief een investeringsplan voor een windmolen. Nu, in 2024, is de gezamenlijke financiering rond en wil de gebiedscoöperatie de windmolen gaan plaatsen. Daarvoor vraagt coöperatie een Omgevingsvergunning aan bij de gemeente. Op dat moment komen – volledig onverwacht – bezwaren uit de buurt. Bewoners uit de gemeente Wierden hebben als belangengroep 'Stop verloedering Wierden' bezwaren over slagschaduw van wieken. De belangengroep heeft niet eerder van zich laten horen. Waardoor in het omgevingsplan geen rekening is gehouden met een klacht over de slagschaduw. En nu?'

Hoe weeg je belangen en participatie zorgvuldig?

Eduard vertelt dat er op dit moment bij hem en bij collega-juristen veel vragen naar boven komen over zorgvuldige afweging, terwijl er nog geen juridische of Raad van State-antwoorden zijn. Vandaar dat hij een oefenrechtbank organiseerde.

Met vragen over de positie van de gebiedscoöperatie:

• Wat is de juridische positie van een maatschappelijk initiatief binnen de Omgevingswet?
• Wanneer heb je als gebiedscoöperatie je participatieproces goed en zorgvuldig gedaan?

En vragen over mandaat:

• Bij wie ligt de opgave om het gebied zo te maken dat je er van de wieg tot het graf kunt blijven wonen? Wat is hierin de rol en het mandaat van de gemeente?
• Wat is de rol en het mandaat van de gemeente(raad) richting de gebiedscoöperatie?

En vragen over belangenafweging en participatie:

• Hoe weeg je als gemeenteraad de samenwerking?
• Hoe zwaar tilt de wet straks aan of iedereen zijn of haar belang heeft kunnen inbrengen?
• Wanneer heb je als raad je besluitvormingsproces goed en zorgvuldig gedaan?

Wat zegt de Omgevingswet hierover?

Eduard vertelt: 'De Omgevingswet eist een integrale aanpak met gelijkwaardige en evenredige belangenafweging met alle stakeholders van overheid, burgers en marktpartijen. De Omgevingswet zegt tegelijk weinig over het HOE van het participatieproces. Wanneer heb je het goed en zorgvuldig gedaan? Dat maakt hoe je moet participeren een belangrijk vraagstuk, wil je tot een goede oplossing komen en de belangen van alle partijen meenemen. We hebben daarom een rechter in ruste van de Raad van State gevraagd de volgende dingen te doordenken:

1. De bedoeling van de wet
2. Het recht van iedere burger
3. De taak van de gemeenteraad
4. De bevoegdheid van de rechter

Nadat de oud-rechter de partijen had gehoord, over het bezwaar vanwege de slagschaduw van de windmolen, kwam hij uiteindelijk tot de uitspraak dat het omgevingsplan van Wierden terug moest naar de gemeenteraad. Die moest opnieuw het omgevingsplan vaststellen, met aanpassing van het deelplan Notter Zuna. Waarin dus ook de belangen van Stop Verloedering Wierden werden meegewogen.'

Ga botsproeven doen en bouw aan vertrouwen

Om juridisch beter voorbereid te zijn adviseert Eduard iedereen die werkt aan een omgevingsplan om botsproeven te doen en oefenrechtenbanken te organiseren. Hiervoor geeft hij een aantal tips: 'Denk als initiatiefnemer vooraf na over welke groepen wanneer bezwaren kunnen hebben. En bedenk dan ook wanneer zo’n groep hindermacht mag toevoegen in het proces. Vertel leken-bewoners actief over inbreng en inspraak. En doe dit vroegtijdig in je proces. Zorg dat mensen voldoende toegang gekregen hebben tot de omgevingsprocessen (omgevingsvisie en plan). En… bouw aan vertrouwen, want 80% van de ellende zit in verborgen agenda’s en wantrouwen.'