De omgevingsvisie brengt Hengeloërs bij elkaar
Hoe organiseer je participatie en cocreatie op een ordelijke manier? De gemeente Hengelo heeft een antwoord gevonden in haar gefaseerde aanpak van de omgevingsvisie. De gemeente is hiervoor opgedeeld in het Buitengebied, de Binnenstad en Hart van Zuid en het resterende stedelijke gebied. De trajecten van de Binnenstad en het Hart van Zuid gaan dit jaar van start. De omgevingsvisie voor het Buitengebied, Hengeloos Buiten, is inmiddels vastgesteld. Die visie kwam tot stand dankzij grote betrokkenheid van de omgeving.
Manier waarop
Volgens procescoördinator Gonny Boers biedt een gefaseerde aanpak voordelen. ‘Het helpt ons om stil te staan bij geleerde lessen, en deze mee te nemen naar een volgende fase. De Binnenstad en het Hart van Zuid zijn zeer dynamische gebieden. Dan is het goed om met een minder complex gebied, zoals het Buitengebied, te beginnen. Een ander argument om Hengelo als het ware ‘op te splitsen’, is dat de betrokkenheid van inwoners en ondernemers het grootst is bij hun directe omgeving.’
Programmamanager Omgevingswet Annemieke van Es vult haar aan. ‘In Hengelo zien we de omgevingsvisie echt als een instrument om het anders werken vorm te geven. Het gaat ons niet alleen om het eindproduct, maar ook om de manier waarop. Dit proberen we op een vernieuwende manier te doen.’
We leerden onze rol als gemeente: de woorden van inwoners, die niet altijd ‘beleid praten’, vertalen naar beleid of een visie.
Overzichtelijk traject
Elk gebied doorloopt hetzelfde traject, dat door een procesteam in goede banen wordt geleid. Het Buitengebied mocht in 2019 het spits afbijten, in navolging van een proef 2 jaar eerder. Van Es: ‘In 2017 keken we wat er gebeurt als je in cocreatie een omgevingsvisie opstelt. We oefenden met een fictieve omgevingsvisie van een stukje Hengelo. Hier leerden we wat wij kunnen verwachten van deelnemers, maar ook hoe we zaken het beste kunnen organiseren. Er bleek een grote betrokkenheid te zijn onder inwoners, zelfs bij een proef. Daarnaast leerden we onze rol als gemeente: de woorden van inwoners, die niet altijd ‘beleid praten’, vertalen naar beleid of een visie. Dergelijke inzichten hielpen om ons plan van aanpak vorm te geven. Je moet richting de omgeving duidelijk communiceren wat men van het proces kan verwachten en wat het eindproduct is.’
Het resultaat? Een overzichtelijk traject met 5 concrete processtappen. Hiermee gaat Hengelo het gesprek aan met inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en medeoverheden. Zo werken ze samen stap voor stap toe naar de omgevingsvisie. Nieuw is de knip tussen procescoördinatie en inhoudelijke betrokkenheid, voorheen processen uitgevoerd door dezelfde mensen. Bij het Buitengebied gaven experts uit de ambtelijke organisatie tijdens gesprekken met de omgeving wel inhoud aan de discussies, zegt Boers. ‘Om verdiepende vragen te stellen aan inwoners of ondernemers. Mensen praten vaak over hun eigen perceel, dus zo’n inhoudelijk deskundige denkt ook mee over het oprekken van een onderwerp naar visieniveau. Stel dat iemand overlast heeft van een recreant die in een weiland wandelt met een niet-aangelijnde hond. Deze kan ziekten verspreiden naar het vee van de landbouwer. Zo probeerden we steeds om de onderliggende gedachte boven te krijgen.’
Stap 1: spreekuren
Allereerst werden er spreekuren gehouden, zowel met overheden als de samenleving. Wat speelde er nu eigenlijk in het buitengebied van Hengelo? De spreekuren resulteerden in de belangrijkste vraagstukken. Deze waren essentieel voor het opzetten van het kader. ‘Onder de Omgevingswet krijgt de gemeenteraad een andere rol’, vertelt Boers. ‘Deze is kaderstellend, omdat we de samenleving vroegtijdig aanhaken. Daarom hebben we als procesteam met de raad het kader ofwel speelveld bepaald. Daarover gaan we met de samenleving in gesprek.’ Daarnaast zorgden de spreekuren voor de te bespreken thema’s. Onze rol als gemeente: de woorden van inwoners - die niet altijd ‘beleid praten’ - vertalen naar beleid of een visie.
Stap 2: gebiedsconferentie
Na de spreekuren werd een gebiedsconferentie gehouden. In workshops ging men dieper in op de thema’s, en werden deze geprioriteerd. Bij de gebiedsconferentie waren 100 deelnemers aanwezig. Een mooi aantal, want het buitengebied telt 1800 inwoners. Boers: ‘We wilden negatieve gevoelens omzetten in concrete oplossingen voor de vraagstukken. Tijdens de conferentie hebben we dat duidelijk gezegd. Zo werkten we toe naar uitvoerbare beleidsdoelen voor de omgevingsvisie.’
Stap 3: internetconsultatie
Op de gebiedsconferentie volgde een internetconsultatie. Op de website omgevingsvisiehengelo.nl kon iedereen stemmen over de oplossingen op de vraagstukken. Bovendien vormde de site een discussieplatform. In totaal brachten 1500 mensen een stem uit. Boers: ‘Dat is prachtig, want zo’n proces staat of valt met de betrokkenheid van de samenleving. Alleen met een dergelijke betrokkenheid kun je een cocreatief proces opzetten.’
Stap 4: visie op hoofdlijnen
Op basis van alle opgehaalde informatie stelde de gemeente een visie op hoofdlijnen op. Deze ging in op 4 hoofdpunten:
- het versterken van het buitengevoel
- meer mogelijkheden voor passende functies
- zorgen voor de juiste relaties onderling en met de stad, en
- het stimuleren van verbondenheid met het verleden, terwijl toekomstbestendigheid geborgd blijft.
De 4 hoofdpunten werden uitgewerkt in 6 thema’s.
Stap 5: gebiedsgesprekken
Tot slot werden er gebiedsgesprekken georganiseerd met de verschillende deelgebieden van het buitengebied. ‘Die gebieden verschillen nogal’, stelt Boers. ‘Het ene is gericht op landbouw, het andere op natuur en landschap. Daardoor kreeg je ook heel verschillende gesprekken. We bekeken hoe we de visie met haar thema’s konden vertalen naar de deelgebieden. Ook hier werden alle avonden goed bezocht: in totaal kwamen er 170 mensen.’ Met de gebiedsgesprekken werd uiteindelijk een visie op het Buitengebied ontwikkeld. Daarin is het algemene toekomstbeeld voor het buitengebied specifiek toegespitst op de deelgebieden.
Alleen al het bij elkaar brengen van mensen kan tot iets positiefs leiden.
Trots op de omgeving
Van Es en Boers zijn erg trots op de omgeving, die door het hele proces heen een enorme betrokkenheid heeft getoond. Voor elke stap in het proces heeft de gemeente opnieuw aandacht gegenereerd, bijvoorbeeld met brieven en socialmediaberichten. Zelfs een samenwerking met het poppodium Metropool ontbrak niet: deelnemers konden kaartjes winnen voor concerten. Toch bleek het lastig om de groep jongeren (tot 25 jaar) te bereiken. Misschien omdat zo’n langetermijnvisie voor hen een ver-van-mijn-bed-show lijkt.
Wat is nu het grootste voordeel van cocreatie? Boers: ‘Knelpunten komen snel aan het licht. Mensen zijn buren van elkaar, maar hadden niet eerder met elkaar nagedacht over de toekomst van de directe leefomgeving. Nu was dat platform er wél. Vaak kopen boeren samen groot voer in om in de bulk minder te betalen. Maar samen nadenken over verduurzaming of verbreding hadden ze nog nooit gedaan. Voor ons als overheid is dat een enorm leermoment. Alleen al het bij elkaar brengen van mensen kan tot iets positiefs leiden.’
Wens voor de toekomst
Hoewel het ‘Hengeloos Buiten’-gedeelte van de omgevingsvisie gereed is, is het werk volgens Van Es en Boers pas net begonnen. En niet alleen omdat de Binnenstad en Hart van Zuid nu aan de beurt zijn. Hun wens? Dat een omgevingsvisie in de eerste plaats wordt gezien als een startschot. Van Es: ‘Het belangrijkste van de gezamenlijke ambities en doelen voor de leefomgeving is dat ze ook echt uitgevoerd gaan worden. Ik hoop dat we de omgevingsvisie als vertrekpunt zien, en niet als eindpunt. Een vertrekpunt om aan de slag te gaan, met onze gezamenlijke ambities als overheden, ketenpartners, en de samenleving. Laat die visie dus de basis vormen van ons dagelijkse werk.’
Meer informatie
- Bekijk de pagina's over de gemeentelijke omgevingsvisie.
- Informatiepagina omgevingsvisie gemeente Hengelo.