SIA in Nederland op de kaart zetten
Eelco de Groot stelt dat Nederland op het gebied van burgerparticipatie kan leren van het buitenland. Grote projecten worden uitgesteld of afgelast, omdat er weerstand is vanuit de omgeving. Neem bijvoorbeeld de CO2-opslag in Barendrecht. Voor de technische realisatie lag een enorm budget klaar, maar voor publieke acceptatie was geen geld gereserveerd. Dus kwam er weerstand. Een probleem dat veel eerder in het proces gesignaleerd had kunnen worden, bijvoorbeeld met de beproefde methode SIA (Social Impact Assessment). Eelco's missie is dan ook om SIA in Nederland op de kaart te zetten als verplichte standaard voor grote projecten. Bij de invoering van de nieuwe Omgevingswet ziet hij hiervoor volop kansen.
Aandacht voor impact
SIA is een internationaal beproefde methode die zich richt op de sociale en economische risico's en effecten van een project op de leefomgeving. In Nederland is de methode onbekend, maar hij wordt in het buitenland vaak toegepast voor bijvoorbeeld de uitbreiding van een vliegveld, winning van grondstoffen of windmolenpark. De SIA verplicht het betrekken van lokale gemeenschappen en nodigt andere belanghebbenden uit om de risico's en effecten vast te stellen. Vervolgens stel je per risico en effect de bijbehorende maatregelen op in samenspraak met de belanghebbenden. Het doel van de SIA is om op een effectieve manier te komen tot publieke acceptatie. Als dat nodig is, door wijzigingen in het project aan te brengen. Deze werkwijze leent zich vooral voor grotere projecten.
Bij de SIA-methode is er aandacht voor een goede afspiegeling van de hele gemeenschap, en niet alleen voor degenen bij wie er weerstand is.
Risico bepaalt werkwijze
Bij SIA hanteer je een informatie-, consultatie- en participatieproces, dat je inricht op basis van de reikwijdte, de risico's en effecten en de verwachte weerstand. Op basis hiervan wordt het projectrisico ingeschat. Bij een laag risico hoef je alleen te informeren, dat is niet erg omvangrijk. Bij een medium risico moet je alle mensen die met het project te maken hebben identificeren en actief betrekken. Bijvoorbeeld door ze toegang te geven tot heldere informatie en ook te vragen wat ze ervan vinden. Voor projecten met een hoog risico voer je een Geïnformeerd Dialoog- en Participatieproces (GDP) uit, dat bestaat uit diepgaandere uitwisseling van opvattingen en informatie. Regelmatig wordt er een overleg georganiseerd. De initiatiefnemer moet dit proces vastleggen. En lokale gemeenschappen informeren over de maatregelen om risico's en nadelige effecten te voorkomen of te minimaliseren, en de manier waarop hun zorgen werden behandeld. En bij zeer hoge risico's moet de je de Vrije, Voorafgaande en Geïnformeerde Toestemming van de belanghebbenden verkrijgen.
5 stappen
Hoewel de SIA-methode afhankelijk is van de risico's van het project, komt het in de basis neer op de volgende stappen:
- Bepalen van de omvang, context, risico's en effecten van het project.
- Identificeren van stakeholders, verzamelen van sociale basisgegevens en het ontwikkelen van een stakeholderparticipatieplan dat effectieve participatie garandeert.
- Verzamelen van opvattingen van stakeholders over de sociale risico's en effecten van het project.
- Verzamelen van opvattingen van stakeholders over de voorgestelde mitigerende maatregelen per risico en effect.
- Eventuele bijstelling project, monitoring en rapportage.
SIA als norm
In de Verenigde Staten werd SIA begin jaren '70 al verplicht gesteld. En tientallen andere landen volgden. Grote Nederlandse bedrijven als Shell en ING hanteren de SIA sinds enkele jaren als publiek beleid. In Nederland worden te vaak projecten geannuleerd of uitgesteld omdat we burgers te laat betrekken. Zonde, want vaak is er dan al veel geld uitgegeven, vertrouwen in de overheid gedaald en reputaties van bestuurders beschadigd. Effectieve burgerparticipatie is de oplossing, het bevoegd gezag kan overwegen naast de milieueffectrapportage (mer) een SIA verplicht te stellen, net als in veel andere landen.
International Finance Corporation Prestatienorm
Hanteer voor complexe projecten de IFC Prestatienorm, die naast een handreiking voor de SIA ook richtlijnen biedt voor een sociaal risicomanagementsysteem. Overheden en belanghebbenden kunnen zo gratis gebruikmaken van genormeerde participatieniveaus, beproefde actieplannen en professionele risicomanagementsystemen. De norm is ontwikkeld door de private sector, overheden en maatschappelijke organisaties en wordt wereldwijd gehanteerd. Dat voorkomt ellenlange discussies over woorden, methoden en technieken.
Tips
Richt je op een goede afspiegeling van de hele gemeenschap. In Nederland focussen we ons te vaak op de tegenstanders, degenen met weerstand. Omdat dit sneller is. Maar dat is geen burgerparticipatie. Door de gehele gemeenschap te betrekken zorg je juist voor een werkelijk beeld van opvattingen, in plaats van alleen de kritische. Betrek dus vooral ook de mensen die je normaal niet hoort. Je investeringen verdien je dubbel en dwars terug op bespaarde project-, transactie- en reputatiekosten.
