Dilemmalogica in de praktijk: obstakels en tips

Met de leidraad in de hand…

Trainer Guido Rijnja vroeg de deelnemers hun ervaringen met het toepassen van dilemmalogica met de anderen te bespreken. Iedere groep had een casus uit eigen werkpraktijk gekozen. Binnen de groep waren ze, aan de hand van de Handreiking Dilemmalogica (pdf, 151 kB), het gesprek aangegaan. Daarbij bleek dat de handreiking in ieder geval een goede basis vormt om een situatie met tegengestelde belangen tot een goed einde te brengen.

De stappen uit de handreiking vormen een nuttige leidraad:

1. Erken de zorgen (Wie doet ertoe en waar verlangen ze naar?)
2. Orden de zienswijzen (Wat scheidt/Wat bindt?)
3. Bied perspectief (Wat heb je nodig?)

Bij het doorlopen van de stappen kwam echter ook al snel een aantal obstakels boven.

Petten

In veel situaties hebben de betrokken partijen verschillende petten op, merkten de deelnemers in hun werkpraktijk. Een organisatie is bijvoorbeeld naast belangenbehartiger óók de instantie die moet zorgen voor een strakke uitvoering door de aangesloten partijen. En daardoor lopen belangen soms door elkaar. Of een ambtenaar werkt voor een bepaald programma en maakt ook deel uit van het betrokken ministerie. Zo'n situatie maakt het lastig om een open gesprek met de ander aan te gaan. Welke pet heeft hij of zij nu op? En hoe is dat bij het volgende gespreksonderwerp of bij de volgende ontmoeting? Misschien is dan iets wat ons eerst bond, nu ineens een punt waarop we recht tegenover elkaar staan?

Belangrijk is in deze gevallen de juiste vragen te stellen, zodat duidelijk wordt met welke pet op iemand reageert. Waar zorgt het wisselen van pet voor uitdagingen?

Waarom zijn we bij elkaar?

Een van de deelnemers benadrukte in dit kader het belang van het stellen van de waarom-vraag. Wordt die vraag overgeslagen, of komt er geen goed antwoord op, dan krijgt u daar later last van. Dus als tijdens een gesprek of traject blijkt dat de waarom-vraag nog niet is beantwoord, doe dat dan alsnog. Een van de deelnemers stelde zelfs voor om ieder samenzijn te beginnen met het beantwoorden van ‘Waarom zijn we ook al weer met elkaar in gesprek? Waar willen we samen heen?’. Dan is dat maar duidelijk.

Imago

Nog een complicerende factor tijdens gesprekken is dat ieder mens in zekere mate gevoelig is voor zijn imago. Alle deelnemers aan de training komen dat beamen, en zeker als er verkiezingen aan komen. Een gesprekspartner durft bijvoorbeeld geen harde toezeggingen over een onderwerp te doen, omdat hij bang is voor de gevolgen bij zijn kiezerspubliek. Daardoor speelt hij niet volledig open kaart naar de gesprekspartners toe, of komt hij zijn toezeggingen niet na. Gezichtsbehoud is voor alle partijen belangrijk. Daarmee kunnen ze met een goed gevoel bij hun achterban terugkomen.

Bij alle uitdagingen benadrukt trainer Guido Rijnja: neem de tijd voor stap 1 en 2.

Heeft u ook belangstelling voor dilemmalogica als methode om het goede gesprek te blijven aangaan? Neem dan contact op Guido Rijnja via g.rijnja@minaz.nl

Haastige spoed…

Wij mensen hebben de neiging om problemen zo snel mogelijk te willen oplossen. Maar, legde Guido Rijnja uit, om dat góéd te doen, moet er eerst iets anders gebeuren: doorgronden waar we het precies over hebben. Guido noemt dat het ‘uitleggen’ van de kwestie. Uit-leggen is in dit verband letterlijk op te vatten. Leg alle aspecten van de kwestie open op tafel. Op een vergelijkbare manier als bij een patroon voor kleding. Wat is de omvang? Waar kijken we eigenlijk precies naar? Waar lopen de lijnen? Waar conflicteren ze en waar komen ze mooi samen? Kortom: de vragen die we stellen onder stap 1 en 2 van de handreiking moeten degelijk en volledig beantwoord zijn. Zo niet, dan lopen we later in het proces vast. Soms is vertragen nodig en nuttig om later weer te kunnen versnellen.

Onzekerheid

Een laatste aandachtspunt daarbij is te beseffen dat er vrijwel altijd onzekerheid speelt, bij alle gesprekspartners. Zoals een deelnemer aan de training het mooi verwoordde: zodra u onzekerheden eerlijk benoemt, lucht dat op. Voor uzelf, maar zeker ook voor de anderen. Die denken dan: 'Hé! Ik ben niet de enige!' Door onzekerheden uit te spreken, bijvoorbeeld over dubbele rollen, of over het effect van een beslissing op het imago, wordt onzekerheid een gemene deler. Dan verplaatst het onderwerp van iets dat ons scheidt, naar iets dat ons bindt.

En hoe dan verder?

Zoals gezegd is het eerst volledig doorlopen van de stappen 1 en 2, inclusief de waarom-vraag en het benoemen van onzekerheden, essentieel om het proces uiteindelijk met goed resultaat te kunnen afronden.

En als het dan toch vastloopt? Wat kunt u als gespreksleider of betrokkene dan doen om het traject weer vlot te trekken? De deelnemers hadden zelf al wat ervaring op dit vlak opgedaan, die ze graag met elkaar deelden.

Vaak helpt het al om ontmoetingen te blijven organiseren. Faciliteer het gesprek. Zolang de partijen in gesprek blijven is er al een wereld gewonnen. Vervolgens is het waardevol om als gespreksleider de juiste vragen te blijven stellen en niet te rusten tot ze volledig beantwoord zijn. Dat is een vaardigheid op zich, en precies waar de deelnemers aan deze training zich stap voor stap in bekwamen.

Intussen bleek tijdens de bijeenkomst dat er steeds meer methoden beschikbaar komen voor een beter ‘contact’ in de aanpak van de Omgevingswet. Bijvoorbeeld omgevingsmanagement, agile werken en deep democracy. Er valt nog veel bij te leren en te verbeteren. Daarom zet het gezelschap de kennisontwikkeling over dilemmalogica en andere handige hulpmiddelen zeker voort.

Meer informatie

• Wat is Dilemmalogica?
• Verslag van deel 1 van de training voor gespreksleiders
• Nieuwsbericht over de Handreiking Dilemmalogica