Bewustwording: er zijn diverse beleidsinstrumenten en rollen
De Omgevingswet biedt een aantal juridische instrumenten. Maar met alleen die wetsinstrumenten kan de overheid haar doelen niet bereiken. Er zijn meer beleidsinstrumenten. Ook kan de overheid kiezen uit verschillende rollen.
Soorten beleidsinstrumenten
Een veelgebruikte indeling van alle beleidsinstrumenten is:
- Financieel-economische – sturen met financiële prikkels. Dit zijn instrumenten voor financieel belonen van gewenst gedrag. En belasten van ongewenst gedrag. De overheid beïnvloedt activiteiten via een financiële consequentie. Bijvoorbeeld een subsidieregeling voor warmtepompen.
- Communicatieve – sturen met ontwikkelen en/of overdragen van informatie. Dit zijn instrumenten om het kennisniveau van burgers of bedrijven te vergroten, het draagvlak te vergroten of mensen gericht met elkaar in contact te brengen. Denk bijvoorbeeld aan een overheidscampagne.
- Juridische – sturen met wetten en regels. Bij een gebod legt de overheid op dat iemand iets moet doen. Een verbod werkt juist beperkend: iemand mag iets niet doen. Ook een (bestuurs)overeenkomst die afspraken met tweezijdige werking borgt, is een juridisch instrument.
Voorbeelden van deze soorten instrumenten staan in de tabel.
Daarnaast kan de overheid ook maatregelen in de fysieke leefomgeving nemen. Dan is de overheid zelf de initiatiefnemer.
Geen scherpe scheiding
Overigens is de scheiding hiertussen niet scherp. Wetten en regels kunnen ook gaan over communicatieve of economische instrumenten. De regels over participatie in de Omgevingswet zijn daar een voorbeeld van.
Een economisch instrument als een subsidieregeling, of een communicatief instrument als een voorlichtingscampagne, kunnen onderdeel zijn van het Omgevingswet-instrument programma. Maar dat hoeft niet.
Bewustwording van soorten overheidsrollen
De afgelopen jaren is een verschuiving zichtbaar richting een ondersteunende en/of samenwerkende overheidsrol. De Omgevingswet sluit aan bij deze ontwikkeling.
Er zijn 3 basisrollen te onderscheiden:
- de regulerende, instruerende, kaders stellende overheid
- de samenwerkende, regisserende, stimulerende overheid
- de ondersteunende, faciliterende overheid
Daarnaast is er nog de realiserende, zelf prestaties leverende overheid. Bijvoorbeeld een gemeente die een rondweg aanlegt. Of juist het tegendeel: de terugtredende, loslatende overheid. Dit zijn uitersten. De 3 genoemde basisrollen zitten daartussenin.
Voorbeelden
De tabel geeft voor 3 rollen voorbeelden van 3 soorten instrumenten.
| Regulerende overheidsrol |
Samenwerkende overheidsrol |
Ondersteunende overheidsrol | |
|---|---|---|---|
| Communicatieve instrumenten |
|
|
|
| Financieel-economische instrumenten |
|
|
|
| Juridische instrumenten |
|
|